Ἀρχιμανδρίτου Νεκταρίου

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΕΞΗΓΗΣΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΞΙΑΣ



Ζῶ ἐγὼ καὶ ζῶν τὸ ὄνομά μου (Ἀριθμοί, κεφ. ιδʹ, 21)

Καὶ νῦν ἡ ἐντολὴ αὕτη πρὸς ὑμᾶς, οἱ ἱερεῖς· ἐὰν μὴ ἀκούσητε, καὶ ἐὰν μὴ θῆσθε εἰς τὴν καρδίαν  ὑμῶν τοῦ δοῦναι δόξαν τῷ ὀνοματί μου, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ, καὶ ἐξαποστελῶ ἐφ' ὑμᾶς τὴν κατάραν καὶ ἐπικαταράσομαι τὴν εὐλογίαν ὑμῶν καὶ καταράσομαι αὐτὴν· καὶ διασκεδάσω τἠν εὐλογίαν ὑμῶν, καὶ οὐκ ἔσται ἐν ὑμῖν, ὅτι ὑμεῖς οὐ τίθεσθε εἰς τὴν καρδίαν  ὑμῶν. (Μαλαχίας, κεφ. βʹ,1-2).



 

 

Αʹ. Ποία ἐστίν ἡ Ὀνοματοδοξία;

              

Ἡ Ὀνοματοδοξία ἐστιν ἡ ἀρχαιόθεν καὶ πατροπαράδοτος Ὀρθόδοξος διδασκαλία περὶ τῶν Θείων Ὀνομάτων καὶ τῆς ἐν προσευχῇ ἑνώσεως μεταξὺ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὴν καινοφανεῖσαν πλάνην τῶν ὀνοματομάχων (= Νεοβαρλααμιτῶν). Διὰ τοῦτο εἰς τοὺς ἐν ἀγνοίᾳ αὐτῆς τῆς πλάνης ὄντας ἤ ἐκείνους οἵτινες δέν ἀντιμετοπίζουν ταύτην Χριστιανούς ἀρκεῖ τό ὄνομα τῶν Ὀρθοδόξων. Ὡς ἐκ τούτου ἡμεῖς οὐδεμίαν "προπαγάνδα" ποιοῦμεν, θεωροῦντες κάθε Ὀρθόδοξον ταυτοχρόνως καὶ  Ὀνοματόδοξον, ἐφόσον οὗτος δοξάζει τὸ Πάντιμον καὶ Μεγαλοπρεπὲς Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, λέγων· "τὸ Ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον καὶ δεδοξασμένον" κ.τ.λ.

Ἁς ἴδωμεν ὅμως, τὶ μᾶς λέγει ἡ παράδοσις περὶ τῶν Θείων Ὀνομάτων;

Ἡ Ἁγία Γραφὴ πολλάκις χρησιμοποεῖ τὰς λέξεις «Ὄνομα τοῦ Θεοῦ», ἀποδίδουσα εἰς αὐτὸ θεϊκὸν ἀξίωμα καὶ ἰδιότητας, ταυτίζουσα τοῦτο μὲ Αὐτὸν τὸν Θεὸν καὶ προσδίδουσα ἀκόμη εἰς αὐτὸ προσωπικά τινα γνωρίσματα, ὅταν λέγει, π.χ. "Ἰδοὺ τὸ ὄνομα Κυρίου διὰ χρόνου ἔρχεται πολλοῦ, καιόμενος ὁ θυμός, μετὰ δόξης τὸ λόγιον τῶν χειλέων αὐτοῦ" (Ἠσαΐας κεφ. λʹ, 27). Πῶς πρέπει νὰ ἀντιληφθῶμεν τοιαύτην χρῆσιν; Ὠς ἀλληγορικήν, ὅμοιως μὲ τὸ "χεῖρ τοῦ Κυρίου" κ.τ.λ., καθώς  μᾶς διδάσκουσιν οἱ ὀνοματομάχοι, ἤτοι ὅτι ἡ Γραφὴ ἀπλῶς χρησιμοποεῖ τὰς λέξεις «τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ» ἀντὶ νὰ πεῖ "ὁ Θεὸς"; Ὄχι! Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς διδάσκουν, ὅτι τέτοιες ἐκφράσεις ἀναφέρονται εἰς τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποίος ἐστίν οὐ μόνον ὁ Λόγος, ἀλλὰ καὶ τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, καθώς  φησιν ὁ Ἃγιος Μάξιμος· "Ὄνομα γάρ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς οὐσιωδῶς ὑφεστώς ἐστιν ὁ μονογενὴς Υἱός"[1].

 

Σαφῶς δὲν δυνάμεθα νά ἐκλάβωμεν ὅλας τὰς παρομοίους ἐκφράσεις ἀποκλειστικῶς εἰς τὴν θείαν ὑπόστασιν τοῦ Υἱοῦ, ἐπειδὴ συχνὰ χρησιμοποιοῦνται σχετικῶς ἔνθεν μέν πρὸς τὸ εἰρημένον ὑπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς τούς ἀνθρώπους Ὄνομά Του· «τοῦτο μού ἐστιν ὄνομα αἰώνιον»(Ἔξ. γʹ,15) καὶ «ὑπερασπίσαι σου τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ Ἰακῶβ» (Ψαλμ. ιθʹ, 2), ἔνθεν δέ πρὸς τὸ Ὄνομα τοῦ ἰδίου Χριστοῦ· «ἐπὶ τῇ πιστει τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ τοῦτον, ὃν θεωρεῖτε καὶ οἴδατε, ἐστερέωσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ» (Πράξ. γʹ,16). Καὶ ὁ Ἅγιος Ἑρμᾶς εἰς τὸν «Ποιμέναν» λέγει· «Τὸ Ὄνομα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ μέγα καὶ ἄφραστον, καὶ ἀμέτρητον· τοῦτο κρατεῖ τὸν κόσμον»[2], δηλαδὴ ἔχει τοῦτο τὸ παντοκρατορικόν. Πλήν τούτων ὑπάρχει μία ἀκόμη φράσις, ποῦ δύναται νὰ ἀποδοθῆ εἰς τὴν πρώτην κατηγορίαν (δηλ. ὅταν τὸ "Ὄνομα τοῦ Θεοῦ" ἀναφέρεται περὶ τής Θ. Ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦ), τὴν ὁποίαν ὅμως ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ ἐν σχέσει μὲ τὸ Ὄνομα τοῦ ἰδίου Χριστοῦ "Ἰησοῦς". Πρόκειται περὶ τοῦ Ψαλμικοῦ· «πρὸ τοῦ ἡλίου διαμενεῖ τὸ ὄνομα αὐτοῦ» (Ψαλμ. οαʹ,17), τὸ ὁποῖον ψαλλόμενον εἰς τὸ "Ἀλληλούϊαριον" τῆς Θ. Λειτουργίας τοῦ Εὐαγγελισμοῦ συσχετίζεται μὲ τὸ Εὐαγγελικὸν κείμενον τοῦ Λουκᾶ (κεφ. αʹ,26-38) περὶ τῆς κλήσεως τοῦ Θεανθρώπου, "ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου πρὸ τοῦ συλληφθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ" (Λουκᾶ βʹ,21).

Πῶς ἑρμηνεύεται τοῦτο; Ἀπάντησιν εὑρίσκομεν εἰς τὰ τοῦ Κυρίου λόγια, λέγωντος· «τὰ ῥήματα ἃ Ἐγὼ λαλῶ ὑμῖν, πνεῦμά ἐστι καὶ ζωή ἐστιν» (Ἰω. στʹ,63), ἐνῷ "Πνεῦμα" καὶ "Ζωή" λέγεται καὶ Αὐτὸς ὁ Θεός· «πνεῦμα ὁ Θεὸς» (Ἰω. δʹ,24) καὶ· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωὴ» (Ἰω. ιαʹ,25). Διὰ τοῦτο δηλώνει, ὅτι τὰ λαλούμενα ῥήματα, ὡς ὁμώνυμα τῷ λαλούντι αὐτὰ Λόγῳ, εἶναι ἡ ἐνεργεία Του καὶ μετέχουσιν τῆς ἰδίας ἕξεως. Ἐπίσης καὶ τὰ ὀνόματα «ἃ ἐφανέρωσε τοῖς ἀνθρώποι» (Ἰω. ιζʹ,6) εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ ἀποκαλύψαντος αὐτὰ Μόνου οὐσιωδῶς ὑφεστῶτος Ὀνόματος. Ὅθεν καὶ «δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς», «ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου»(Πραξ. δʹ,12,10), ἐν τῷ ὁποίῳ ἐνυπάρχει Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καθώς  γέγραπται· «τό Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ὃ πέμψει ὁ Πατὴρ ἐν τῷ ὀνόματί μου» (Ἰω. ιδʹ,26).

Εἰς αὐτὸ βασιζόμενοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες λέγουσι, ὅτι ἡ γνῶσις τῶν Θείων Ὀνομάτων παρέχει τὴν τοῦ Θεοῦ μετοχήν. Ὁ μέν Μέγας Διονύσιος· "Πάντα γὰρ θεῖα, καὶ ὅσα ἡμῖν ἐκπέφανται, ταῖς μετοχαῖς μόναις γινώσκεται", ὁ δὲ σχολιάζων τοῦτο Μάξιμος· "Προσυπακουστέον «ὀνόματα». Μετοχὰς δὲ φησιν, ὧν μετέχομεν τὴν ἐξ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ παροχήν"[3].  Αὐτὴ ἡ γνῶσις θεοποιεῖ τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἀποτελεῖ τὸ Ἄκτιστον Φῶς τῆς θεώσεως· "Θεουργικὰ φῶτα φησι [ὁ Διονύσιος]  τὰς διδασκαλίας τῶν Ἁγίων, ὡς φῶς γνώσεως ἐμποιούσας καὶ θεοὺς τοὺς πειθομένους" - γράφει ὁ Θεῖος Μάξιμος[4]. Τὸ δὲ θεοποιόν, θεότης ἐστι κατὰ τὸν Παλαμάν· "θεότης ἐλέγετο τὸ χρῆμα τοῦ θεοποιοῦ δώρου, ὅ ἀεὶ ἐστιν ἐκ τοῦ ἀεὶ ὄντος Θεοῦ"[5]. Καὶ πράγματι, ἐπειδή ἡ ἐπὶ τοῦ Θαβώρ ἐμφάνησις τῆς τοῦ Χριστοῦ Θεότητος ἀποτελεῖτο τόσον ἐκ τῆς ἐλλάμψεως τοῦ Θείου Φωτός, ὅσον καὶ ἐκ τῆς Θείας Ἐκφωνήσεως· «Οὗτος ἐστιν ὁ Ὑιὸς Μου ὁ ἀγαπητὸς· αὐτοῦ ἀκούετε» (Μαρκ. θʹ,7), καὶ αἱ δύο, ἡ ἔλλαμψις λέγω καὶ ἡ ἐκφώνησις, εἰσιν αἱ ἐνέργειαι τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ Θεοῦ, καὶ ὅ, τι λέγει ὁ Ἅγιος, μᾶλλον δὲ ἡ Ἐκκλησία, περί τοῦ ἀκτίστου Φωτός ἀναφέρεται καὶ εἰς τά Θεοειρημένα Λόγια ἐν γένει, καὶ εἰς μεμονομένην περίπτωσιν τούτων - τά Θεία Ὀνόματα[6].

Ἐπίσης δὲ καὶ εἰς τὰ περὶ τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς πατερικὰ συγγράματα (τὰ ὁποία δὲν παραθέτομεν λόγῳ ἐλλείψεως παρ' ἡμῖν τῶν Ἑλληνικῶν κειμένων) πολλάκις ἐπαναφέρεται ἡ ἔννοια, ὅτι ἡ ἁγιάζουσα δύναμις ταύτης συνίσταται εἰς τὴν ἐπίκλησιν τοῦ θείου Ὀνόματος[7], δι' ὃ καὶ εἰς τοὺς τελείους ἡ προσευχὴ περιορίζεται μόνο μὲ μίαν ἢ δῦο λέξεις· "Ἰησοῦ" ἢ "Ἰησοῦ Χριστέ"[8].

Ἁς ἴδωμεν τώρα τὴν ἐν τῇ Ρωσσικῇ Ἐκκλησίᾳ κρατηθεῖσαν περὶ τῶν Θ. Ὀνομάτων παράδοσιν ἀπὸ ὁλίγα τινά ἐκ τῶν πολλῶν παραδειγμάτων, τὰ ὁποία ἀναφέρομεν κατὰ τὴν χρονολογικὴν σειράν των.

Ἐκ τῆς "Ὁμιλίας εἰς τὴν Ἑορτὴν τῆς Περιτομῆς τοῦ Κυρίου" Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Ροστόβ ἐκ τοῦ Συναξαρίου (ΙΖʹ αἰ.)·

"Ἐπεκλήθη δὲ τῷ Θεοβρέφει Ὄνομα "Ἰησοῦς", ὃ ἐφέρθη ὑπὸ τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἐν τῷ καιρῷ  ὅταν εὐηγγελίζετο περὶ τῆς συλλήψεως Αὐτοῦ τῇ Ἀχράντῳ Παρθένῳ Μαρίᾳ... Ἐκεῖνον γὰρ τὸ ὑπεραγιώτατον Ὄνομα "Ἰησοῦς", τὸ ὑπὸ Ἀγγέλου πρὸ τῆς συλλήψεως ἐπικεκλῃμένον, ἐν τῇ περιτομῇ ἐδόθη Χριστῷ τῷ Κυρίῳ, δι' οὗ ἦν ἡ πληροφορία τῆς σωτηρίας ἡμῶν. "Ἰησοῦς" γὰρ σωτηρίαν σημαίνει... Τοῦτο τὸ σωτήριον Ὄνομα "Ἰησοῦς" πρὸ τῶν αἰώνων ἐν τῇ τῆς Τριάδος Βουλῇ ἦν προετοιμασμένον, γεγραμμένον καὶ ἔως σήμερον φυλαττόμενον πρὸς τὸ ῥυσθῆναι ἡμᾶς, νῦν δὲ ὡς μαργαρίτης ἀεκτίμητος πρὸς  ἀπολύτρωσιν τοῦ ἀνθρώπινου γένους ἀπὸ τῶν ὑπερουρανίων θησαυρῶν προσηνέχθη, διὰ τοῦ Ἰωσήφ τοῖς ἀνθρώποις παρεδόθη, ἡ ἄγνωστος καὶ μυστηριώδης Σοφία Θεοῦ ἐν ἐκεῖνον τὸ Ὀνόματι ἐφάνθη. Τοῦτο τὸ Ὄνομα ὤσπερ ὁ ἥλιος τὸν κόσμον ἀπήστραψε, λαλοῦντος τοῦ Προφήτου· "ἀνατελεῖ ὑμῖν τοῖς φοβουμένοις τὸ ὄνομά μου ἥλιος δικαιοσύνης" (Μαλ. γʹ,20), ὤσπερ μύρον εὔοσμον τὴν οἰκουμένην εὐωδίασε· μύρον γὰρ εἶπε ἐκκενοθὲν ὄνομά σου (Ἄσμα αʹ,3), οὐκ ἐν δοχείῳ κεκρατήμενον, ἀλλὰ ἐκκενοθὲν... Ἄγνωστος ἦν ἡ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ δύναμις ἐν τῇ Προαιωνίῳ Βουλῇ ὠς ἐν δοχείῳ κρυβόμενη, καὶ ὡς ἐκ τῶν οὐρανῶν εἰς τὴν γῆν ἐκεῖνον τὸ Ὄνομα ἐξεχύθη καὶ παραχρῆμα ὤσπερ μύρον ἀρωματῶδες ἡ εὐωδία τῆς χάριτος ἐπλήρωσε τὴν οἰκουμένην, "καὶ πᾶσα γλῶσσα νῦν ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός" (Φιλ. βʹ,11). Πεφασμένη ἔγινε ἡ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ δύναμις, ἐπειδή τὸ θαυμαστὸν ἐκεῖνον Ὄνομα ἐθαύμασε τοὺς Ἀγγέλους, ἐχαρίσατο τοὺς ἀνθρώπους, ἐφόβησε τοὺς δαίμονες..., καὶ ἀπ' αὐτοῦ τοῦ Ὀνόματος τούτου φρίσσει ὁ Ἅδης... Ἀσπασώμεθα οὖν σὲ ἀσμένως, ὦ γλυκίτατον Ὄνομα Ἰησοῦ! Προσκυνοῦμεν σπουδαίως τῷ ὑπεραγίῳ Ὀνόματί Σου, ὦ γλυκίτατε καὶ πανοικτίρμων Ἰησοῦ! Αἰνοῦμεν τὸ ὑπερμέγιστον Ὄνομά Σου, Ἰησοῦ! Εὐχόμεθα δὲ ἕνεκεν τούτου τοῦ Ὀνόματός Σου ... ἔκχυσον ἐφ' ἡμᾶς τὸ πλούσιό Σου τὸ ἔλεος! Θέλξον τὴν καρδίαν ἡμῶν δι' Σεαυτοῦ, Ἰησοῦ! Ὑπεράσπισον ἡμᾶς καὶ περίφραξον πανταχόθεν τῷ Ὀνόματί Σου, Ἰησοῦ! Σήμαινε καὶ χάραξον ἡμᾶς τοὺς δούλους Σου ἐκείνῳ τῷ Ὀνόματί Σου, Ἰησοῦ! Ἵνα καὶ εἰς τὸν μέλλοντα αἰώνα Σου εὑρεθήσωμεν, καὶ μετὰ τῶν Ἀγγέλων τὸ πάντιμον καὶ μεγαλοπρεπὲς Ὄνομά Σου, Ἰησοῦ, ὑμνήσωμεν εἰς τοὺς αἰώνας. Ἀμήν!"

Τοῦ Ἁγίου Τύχωνος τοῦ Ζαδονσκ (ΙΗʹ αἰ.)·

"Ἐπειδή τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ Ἅγιον ἐστι καὶ φοβερὸν ... ἀποδίδου πάντα σεβασμὸν τῷ Ὀνόματι Θεοῦ ὡς Ἐαυτῷ τῷ Θεῷ".

"Αἱ φωναὶ τῆς δοξολογίας καὶ κοινῶν προσευχῶν αὐταὶ εἶναι αἱ φωναί, δι' ὧν ὕμνος, εὐχαριστία, αἴνεσις καὶ δοξολογία ἀναπέμπονται τῷ Ἁγίῳ Ὀνόματι τοῦ Θεοῦ μου" (Σεβασμιωτάτου Τύχωνος, Ἐπισκόπου πρῴην Βορόνεζ, "Λόγος περὶ καθηκόντων τοῦ κάθε Χριστιανοῦ", 1878).

"Τὸ μέγα Ὄνομα τοῦ Θεοῦ περιέχει ἐν ἑαυτῷ τὰ θεία Αὐτοῦ γνωρίσματα τὰ οὐδενί κτίσματι μετεχόμενα, ἀλλὰ Αὐτῷ μόνῳ οἰκεία, καθώς ἡ ὁμοουσία, τὸ ἀεί εἶναι, παντοκρατορία, ἀγαθότης, σοφία, ... πνευματικὸν ὄν, κ.τ.λ.. Αὐτὰ τὰ οἰκεῖα γνωρίσματα ἀποκαλύπτει ἡμῖν Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐν τῷ λόγῳ Αὐτοῦ" (ΑΠΑΝΤΑ, εκδ. Μόσχα, 1875, τ.3, σ.65).

" Τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ αὐτὸ καθ' ἑαυτὸ εἶναι ὅσον ἅγιον, τόσο καὶ ἔνδοξον καὶ δεδοξασμένον... Ἡ γὰρ δόξα τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀεί οὔσα, ἄπειρος καὶ ἀμετάβλητη" (ΑΠΑΝΤΑ, τ.7, σ.167).

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Κατηχήσεως, τῆς λεγομένης "Μεγάλης", ἐκδ. Μόσχα, 1874· " Τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἅγιον ἐστίν αὐτὸ ἐν ἑαυτῷ" (σ.4).

Ἐκ τοῦ βιβλίου "Δογματικὴ διδασκαλία περὶ τῶν Ἑπτὰ Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας", ἐκδ. Ἁγία Πετρούπολις, 1877· "Ὅ,τι ἡμᾶς σώζει εἶναι τὸ Ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν" (σ.99).

Φιλαρέτου Γκουμιλέβσκι, Ἀρχιεπισκόπου Τσερνίγκοβ· " Τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ οὐσία τῆς Θεότητος καθ' ὅσον εἶναι δυνατὸν νὰ τὴν γινώσκωμεν" (Ὁμιλία κεʹ, ΕΡΓΑ, μέρος αʹ, ἐκδ. Ἁγία Πετρούπολις, 1884, σ.187).

Τοῦ Ἁγίου Ἰγνατίου Μπριαντσιανίνοβ, Ἐπισκόπου Καυκάσου·

"Τὸ μεγαλεῖον τοῦ Ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προανηγορεύθη ὑπὸ τῶν Προφητῶν...

Ε.--Εἰς τί συνίσταται ἡ δύναμις τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ;

Α.--Εἰς τὸ Θεῖον Ὄνομα τοῦ Θεανθρώπου, Κυρίου καὶ Θεοῦ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ... Ἡ διδασκαλία περὶ τῆς θείας δυνάμεως τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ ἔχει πλήρην τὴν σημασίαν τοῦ βασικοῦ δόγματος τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως καὶ ἀνήκει εἰς τὸν πανάγιον ἀριθμὸν καὶ σύστασιν τῶν δογμάτων τούτων. Ἀμαθές καὶ βλάσφημον φρόνημα κατὰ τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ ἔχει πάντα τὸν χαρακτήραν τοῦ φρονήματος αἱρετικοῦ" ("Συνομιλία τοῦ Γέροντος μὲ τὸν μαθητόν του περὶ τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ", ΑΠΑΝΤΑ, εκδ. 1886, τ.1, σσ. 213, 219-220).

            " Ὤ, τί δωρεά! Ἡ ἐγγύησις τῶν ἀτελειώτων καὶ ἀπείρων ἀγαθῶν, ποῦ ἐξεχύθη ἐκ τοῦ στόματος τοῦ ἀπεριορίστου Θεοῦ τοῦ ἐνδύντος μὲ τὴν περιορισμένην ἀνθρωπότητα, τοῦ ὀνομασθέντος μὲ τὸ ἀνθρώπινον ὄνομα Σωτῆρ. Ὄνομα κατὰ τὸ ὁρατὸν περιορισμένον, ἀλλὰ δηλοῦται δι' αὐτοῦ κάτι ἀπεριόριστον, τὸν Θεόν, καὶ λαμβάνον ἀπ' Αὐτὸν ἀπεριόριστον Θεϊκὸν ἀξίωμα, Θεϊκὰς ἔξεις καὶ δύναμιν.... Ἐκ τῶν Εὐαγγελίων, Πράξεων καὶ Ἐπιστολῶν τῶν Ἀποστόλων βλέπομεν τὴν ἀπεριόριστην πίστην εἰς τὸ Ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ καὶ τὴν ἀπεριόριστην εὐλάβειαν εἰς αὐτὸ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων" (τ.2, σ.235)

            "Τὸ μεγαλεῖον τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ ὑπερβαίνει τὴν κατανόησιν τῶν λογικῶν κτισμάτων οὐρανοῦ καὶ γῆς" (τ.2, σ.240).

            "Ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι ἡ Ζωή, καὶ τὸ Ὄνομα Αὐτοῦ ζωντανόν. Ἐκεῖνο ζωοποιεῖ τοὺς βοῶντας δι'αὐτοῦ πρὸς τὴν Πηγὴν Ζωῆς· ἕνεκα τοῦ Ὀνόματός σου, Κύριε, ζήσεις με ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου (Ψαλμ. ρμβʹ,11)" (τ.2, σ. 243).

Ἐκ τοῦ βιβλίου "Συλλογή Ἐκκλησιαστικῶν Διδαχῶν", ἐκδ. Ἱερᾶς Συνόδου, 1886·

"Αὐτὸ τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ οὐδέν ἄλλον τι ὑπάρχει παρὰ Αὐτὸν τὸν Θεόν. Ὅ, τι Θεός ἐστιν, τοῦτο ἐστι καὶ τὸ Ὄνομα Αὐτοῦ, ὅ, τι ἐστιν Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, τοῦτο ἐστι καὶ Αὐτὸς ὁ ἴδιος.... Ὠς ἐκ τούτου δοξάζοντες καὶ σεβόμενοι τό Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, δοξάζομεν καὶ σεβόμεθα Αὐτὸν τὸν Θεὸν" (Διδαχή τιʹ, σ. 102).

Καὶ ἐν κατακλείδι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Κρονστάντης·

"Τὸ Ὄνομα τοῦ Κυρίου ἐστὶν Αὐτὀς ὁ Κύριος - Πνεῦμα πανταχοῦ παρών καὶ τὰ πάντα πληρών" ( "Ἡ ἐν Χριστῷ Ζωή Μου", τεῦχ. εʹ, Ἁγ. Πετρούπολις, 1893, σ.7).

"Τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐστὶν Αὐτὸς ὁ Θεὸς " (τεῦχ. εʹ, σ.30)

 "Ἐν τῷ Ὀνόματι "Ἰησοῦς Χριστὸς" ὅλος ὁ Χριστὸς, ἡ ψυχή καὶ τὸ σῶμα Αὐτοῦ ἡνωμένὰ  μετὰ τῆς Θεότητος" (αὐτόθι).

"Ὅταν ἀπὸ μέσα σου λέγεις στὴν καρδίαν ἤ προφέρεις τό Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, τοῦ Κυρίου ἢ τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἤ τοῦ Κυρίου Σαβαώφ, ἢ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τότε εἰς τὸ Ὄνομα τοῦτο ἔχεις ὅλην τὴν οὐσίαν τοῦ Κυρίου" (ΕΡΓΑ, ἐκδ. εʹ, Μόσχα, 1899, τ.2, σ. 129).

"Ὅπου χρησιμοποιῆται μετὰ πίστεως τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖνο ποιεῖ δυνάμεις· αὐτὸ γὰρ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει δύναμις" (ΕΡΓΑ, τ.5, μέρος βʹ, σ. 247).

Ὑπάρχουσιν δὲ καὶ ἄλλα πολλά παρόμοια ἀποσπάσματα ἐκ τῶν συγγραμμάτων τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, καθώς  καὶ ἄλλων Ρώσσων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων τοῦ παρελθόντος ἀλλὰ καὶ ταῦτα ἀρκοῦσιν διὰ τὴν ἀντίληψιν περὶ τῆς ἐπικρατούσης παραδόσεως τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας.

 

Β. Πῶς ἔγινε ἡ ἔρις;

            Τὴν ἀφορμὴν ἡ περὶ τῶν Θείων Ὀνομάτων ἔρις, ἔλαβε ἐκ τοῦ γνωστοῦ βιβλίου τοῦ Γέροντος Ἱλαρίωνος Μοναχοῦ, «Ἐπὶ τῶν Ὀρέων τοῦ Καυκάσου» μὲ σκοπὸν τήν διδασκαλίαν τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Ἵνα διαθέσῃ εὐνοϊκῶς τοὺς συγχρόνους αὐτῷ μοναχοὺς καὶ ἐν γένει πιστοὺς πρὸς τὴν νοερᾶν μελέτην, ὁ π. Ἱλαρίων πλὴν τῶν πρακτικῶν τροπῶν προσέθεσε καὶ θεωρητικὴν τεκμηρίωσιν ταύτης, λέγων ὅτι· "εἰς τὸ Ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ ἐνυπάρχει αὐτὴ ἡ Θεότης, καὶ κατ' ἀκολουθίαν, δι' ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος ἀγαπᾷ τὸν Σωτῆρα, τὸ Ὄνομα τοῦτο εἶναι αὐτὸς Οὗτος ὁ Σωτήρ"[9], στηριζόμενος μάλιστα ἐπὶ τῶν συγγραμάτων τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Κρονστάντης καὶ χρησιμοποιῶν τὴν διατύπωσίν αὐτοῦ· "Τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐστὶν Αὐτὸς ὁ Θεὸς", εἰς τὴν ὁποίαν καθώς εἴδαμεν δὲν ὑπήρχε ἀσυνήθιστον τι διὰ πασιγνωστὴν ἁγιοπατερικὴν διδασκαλίαν καὶ παράδοσιν. Οὖτε ἡ Λογοκριτικὴ Ἐπιτροπὴ τῆς Ἱ. Συνόδου, (τῆς ὁποίας ἡ ἄδεια ἦτο ἀπαραίτητος κατὰ τὴν ἐποχὴν τῶν Τσάρων διὰ τὴν ἔκδοσιν κάθε βιβλίου θρησκευτικοῦ περιεχομένου), ηὗρε εἰς αὐτὸ μεμπτόν τι ἐπιτρέψασα αὕτη τὰς τρεῖς ἐκδόσεις τοῦ ἔργου, ἤτοι τὸ 1907, 1910 καὶ 1912. Πρέπει δὲ νὰ σημειώσωμεν, ὅτι ἡ δευτέρα ἔκδοσις ἐπραγματοποήθη ὑπὸ τῆς Ἁγίας Ὁσιομάρτυρος Ἐλισάβετ, Μεγάλης Δουκίσσης καὶ Ἡγουμένης τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγ. Μάρθας καὶ Μαρίας ἐν Μόσχᾳ, ἐνῷ τὸ δικαὶωμα τῆς τρίτης τοιαύτης ἀπέκτησεν παρὰ τοῦ συγγραφέως ἡ Κιέβο-Πετσέρσκαϊα Λαύρα.

Ἐπίσης οἱ περισσότεροι ἐκ τῶν Ρώσσων μοναχῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀπεδέχθησαν εὐνοϊκῶς τὸ ἀνωτέρω ἀναφερόμενον βιβλίο, πλὴν ὁρισμένων προσωπικῶν ἐχθρῶν τοῦ συγγραφέως[10], οἱ ὁποῖοι ηὕρον ἑαυτοῖς συμμάχους τινὰς ἐκ τῶν μορφωμένων μοναχῶν, οἵτινες ἦτο ἐπηρεασμένοι ὑπὸ τῆς μοντέρνης φιλοσοφίας τοῦ Νομιναλισμοῦ καὶ Ποζιτιβισμοῦ (κυρίως τοῦ Kant)[11], τῆς διδασκούσης ὅτι τὰ ὀνόματα οὐδεμίαν σχέσιν ἔχουσι μὲ τὰ ὀνομαζόμενα ὑπ' αὐτῶν πράγματα, ἀλλ' εἶναι ἁπλὰ συμβατικὰ σήματα (ὅπως π.χ. προσωπικὸς κῶδιξ)[12]. Καὶ ἐνῷ οἱ μὲν μορφωμένοι ἐκεῖνοι Μοναχοί, ἤρχισαν νὰ γράφουν ἄρθρα κατὰ τοῦ βιβλίου τοῦ π. Ἱλαρίωνος, οἱ ἁπλούστεροι διὰ νὰ διαδηλώσουν τὴν θέσιν των ἔβαζαν χαρτίον μὲ γεγραμμένην ἐπ’ αὐτοῦ τὴν λέξιν «Ἰησοῦς» εἰς τὴν τσέπην των λέγοντες· «Νά τος ὁ Θεός σου! Τὸν ὅλον ἔβαλα στὴ τσέπη μου», ἄλλοι δὲ τὸ κατεπάτουν. Τότε οἱ λοιποὶ (οἱ ἀποδεχθέντες τό βιβλίον τοῦ π. Ἰλαρίωνος) διέκοψαν κοινωνίαν μετ' αὐτῶν καὶ τοὺς ὠνόμασαν "Ὀνοματομάχους" ἑαυτοὺς δὲ "Ὀνοματοδόξους". Ἐκεῖνοι δὲ ἐκαλοῦσαν τούς Ὀρθοδόξους "Ὀνοματοθεϊστάς"..

            Τὸ πρῶτον ἄρθρον κατὰ τοῦ βιβλίου ἔγραψε Χρύσανθος μοναχός καὶ ἔστειλε μέσῳ τοῦ Ἱερομονάχου Ἀλεξίου Κιρεγιέβσκι εἰς τὸν προσωπικὸν φίλον τοῦ τελευταῖου τὸν Βολυνίας (τότε) Ἀντώνιον Χραποβίτσκι, ὁ ὁποίος τὸ ἐδημοσίευσεν εἰς τὸ περιοδικόν του "Ρώσσος Καλόγερος" χωρίς νὰ διαβάσῃ τὸ σχολιαζόμενο βιβλίο καὶ προσέθεσε ἀκόμη ἕνα ἄρθρον ἰδικό του, ταυτίζων τὴν ὀνοματοδοξίαν τῇ πλάνῃ τῶν "Χλυστῶν"[13].

            Ἡ δὲ ἀναφορὰ τοῦ Χρυσάνθου ἦταν πληρὲς βλασφημίων κατὰ τοῦ Ὀνόματος ἀλλὰ καὶ τοῦ Προσώπου τοῦ Ἰησοῦ. Συγκεκριμένως, τό Ὄνομα "Ἰησοῦς" εἶναι κατ' αὐτὸν "ὄνομα μεῖον παντὸς ὀνόματος καὶ ἀναφέρεται μόνον εἰς τὴν ἀνθρωπότητα τοῦ Χριστοῦ", ἐνῷ ἡ Θεότης Αὐτοῦ λέγεται "Υἱὸς τοῦ Θεοῦ". Θεωροῦμεν περιττὸν νὰ ἐπεκταθῶμεν εἰς τὴν νεστοριανίζουσα αὐτὴν θέσιν καθότι  αὕτη ἐστὶν αὐτονόητος.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος Χραποβίτσκι εἰς τὸ ἄρθρο του ἐξίσωσε τὸ Ὄνομα τοῦ Θεανθρώπου μετὰ τῶν ὀνομάτων τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναβῆ, Ἰησοῦ τοῦ Σειράχ κ.ἄ. εἰς ῥητὴν ἀντίθεσιν τόσον τῷ ἀποστολικῷ· "ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων"(Φιλ. βʹ, 11), ὅσο καὶ τῇ ἐπισήμῳ Ἱερᾷ Κατηχήσει τῆς λεγούσης· "Ἰησοῦς ἑρμηνεύεται "Σωτὴρ", τουτέστι Λυτρωτής, ἐφόσον ἔσωσε ἡμᾶς ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν... Ε.--Τινός ἓνεκεν ἐκεῖνοι, οἵτινες πρὸ τῆς γενέσεως τοῦ Χριστοῦ ἐν Παλαιῷ Νόμῳ τρεῖς ἄνδρες ἐλέχθησαν Ἰησοῦν, οὓς λέγει ἡ Γραφὴ· Ἰησοῦν τοῦ Ναβῆ, Ἰησοῦν τοῦ Σειράχ καὶ Ἰησοῦν τοῦ Ἰωσεδὲκ, ἐάν οὐν καὶ αὐτοὶ σωτῆρες ἦσαν; Α.-- Διότι ἐκεῖνοι εἰσὶν εἰκών καὶ ὁμοίωσις τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Γνησίου - τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ... καὶ τούτου ἕνεκεν τρία ὀνόματα αὐτὰ τῷ Ὀνόματι Ἰησοῦ ἐξομοιοῦνται, τῷ Σωτῆρι, ἀλλὰ οὐχὶ σωτῆρες. Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰησοῦς "Θεὸς ἀπολυτρώσει", δι' ὃ καὶ ἑαυτῷ τῷ ὀνόματι ἀρκερτῶς δηλὸν ἐποίησαν, ὅτι οὐδενὶ αὐτῶν ἔφικτον ἦν τὸ λυτροῦν, ἀλλὰ μόνῳ Αὐτῷ τῷ Θεῷ, τῷ ἀνθρώπινην σάρκα εἰληφότι καὶ ἀνθρώπινῳ γένει Λυτρωτὴς γεγενημένῳ. Τοῦτο ἐστίν τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς, ᾧ κάμπτει καὶ προσπίπτει πᾶν γόνυ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων. Τοῦτο ἐστίν τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς, ὃν ἐὰν τις ἐπικαλέσῃ ἄνευ ἀμφιβολίας ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ σωθήσεται. Τοῦτο ἐστίν τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς, ὃν δεῖ πᾶσι πιστοῖς ἀεί ἔχειν ἐν καρδίᾳ καὶ στόματι ἐν πᾶσιν τοῖς ἔργοις αὐτῶν, κατὰ τὸν Ἀπόστολον Παῦλον λέγοντος· "πᾶν ὅ τι ἂν ποιῆτε ἐν λόγῳ ἢ ἐν ἔργῳ, πάντα ἐν ὀνόματι Κυρίου Ἰησοῦ ἐργάσεσθε, εὐχαριστοῦντες τῷ Θεῷ καὶ πατρὶ δι' αὐτοῦ"(Κολ. γʹ,17). Τούτῳ τῷ Θείῳ Ὀνόματι μέλλομεν ἀπολύτρωσιν δέξασθαι καὶ πάντες τοὺς ἐχθρούς ἡμῶν νικῆσαι"[14].

Ὁ Ἀντώνιος Χραποβίτσκι τυγχάνει γνωστὸς διὰ τὴν ἀντορθόδοξον διδασκαλία του περὶ ἀπολυτρώσεως, ἥτις κατ' αὐτὸν ἐπραγματοποιήθη οὐχὶ διὰ τῆς ἐπὶ τῷ Σταυρῷ θυσίας τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ διὰ τῆς ἀγωνίας Αὐτοῦ ἐν τῷ κήπῳ τῆς Γεθσημανῆς, συνίστατο δέ ἐκ τῆς συμπαθητικῆς ἀγάπης μεθ' ἣν ὁ Χριστός ὤν πανταγνώστης Θεός, ἐθρήνησεν ὡς ἄνθρωπος πᾶσαν ἀμαρτίαν, θλίψιν, ὀδύνην κάθε ἀνθρώπου καὶ παρέδωσε ἐν γένει εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν τὴν ἱκανότητα ταύτης τῆς συμπαθητικῆς ἀγάπης. Αὐτὰ τὰ ἠθικά αἰσθήματα, καινά ὄντα διὰ τὴν ἀνθρωπότητα, ὁ Χραποβίτσκι θεωροῦσε ὡς θείαν χάριν, τὴν δὲ σωτηρίαν θεωροῦσε ὡς ἀπόκτησιν τούτων.

Καθώς γράφει εἷς ἐκ τῶν μαθητῶν του, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Κυπριανός· "Ὁ Ἀντώνιος δὲν ἀνεγνώρισε μυστικισμὸ στὴν πνευματικὴ ζωὴ. Ὁ Ἠθικισμὸς εὔκολα ὁδηγεῖ πρὸς τὸν προτεσταντικὸν πουριτανισμὸν καὶ εἴδος τι τοῦ Καντιανισμοῦ. Παράξενο, ἀλλὰ διὰ τὸν Μητροπολίτην Ἀντώνιον ὁ Kant ἦταν πλησιέστερος τῶν μυστικῶν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Τὸ μυστικὸν δι' αὐτὸν ἦταν σχεδὸν τὸ ἴδιο μὲ τοὺς "Χλυστούς". Δὲν διέκρινε τὸν κυρίως Ὀρθόδοξον μυστικισμὸν τῶν ἡμετέρων ἡσυχαστῶν ἀπὸ τὴν ἀντορθόδοξον προσποιητὴν συγκίνησιν τοῦ Ρωμαιο-καθολικοῦ μυστικισμοῦ. Εἶναι ἐνδιαφέρον, ὅτι ὁ Σεβασμιώτατος ἔβλεπε μέ ὑποψία τήν προσευχήν τοῦ Ἰησοῦ, λέγων· "Καλύτερον, νὰ διαβάζῃς τὸ Προσευχητάριον, παρὰ νὰ κάνῃς κομποσχοίνια καὶ νὰ ἐπαναλαμβάνῃς τὸ ἵδιο περιμένοντας οὐράνιο φῶς". Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ ἀπολύτως ἐχθρικὴ στάσις του πρός τὴν ὀνοματοδοξία. ...Ὁ Ἀντώνιος ἦταν ἄκρως νομιναλιστής. Ὁ Πλάτων ἦταν ἀπολύτως ξένος διὰ τὸν Ἀντώνιο"[15].

Ἐπικρατήσαντος δὲ τότε τοῦ Ἀντωνίου εἰς τὴν Ἁγιώτατην Σύνοδον αὕτη ἐνετάχθη ὑπέρ τῶν ὀνοματομάχων.

Ἡ δὲ θέσις τῶν Ἑλληνορθοδόξων ἐπί τοῦ θέματος ἐβασίζετο εἰς τὰ πολιτικὰ συμφέροντα τῆς ἐποχῆς. Ἀρχικῶς ὁ Πατριάρχης Ἱωακείμ ὁ Γʹ παρεδέχθη τὸ "Ἐπὶ τῶν Ὀρέων τοῦ Καυκάσου" εἰς τὴν Πατριαρχικὴν Βιβλιοθήκην, ἀλλὰ ὅταν εἶδεν ὅτι αὐτὸ γίνεται "πέτρα σκανδάλου" μεταξὺ τῶν Ρώσσων Ἁγιορειτῶν, δρεξάμενος τῆς εὐκαιρίας ἐξέλαβε τοῦτο ὡς ἀφορμὴν ἵνα διωχθῶσι οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν καὶ οὕτως νὰ ἀποφευχθῆ ὁ κίνδυνος ἐκσλαβισμοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Σημειωθείτω ὅτι τότε οἱ Ρῶσσοι μοναχοί ἐν Ἁγίῳ Ὄρει  ἀποτελοῦσαν τά 7/8 τοῦ συνόλου τῶν μοναζόντων, ἡ δέ Ρωσσικὴ Κυβέρνησις θεωροῦσε πλέον δεδομένον περὶ τῆς διοικήσεως τῶν Ρωσσικῶν Μονῶν ἀπὸ τὴν Ρωσσίαν. Πρέπει, ὅμως νὰ μήν παρίδωμεν, ὅτι ὁ Πατριάρχης ἐπενέβην μόνον μετὰ ἀπὸ τὴν αἴτησιν τοῦ καθηγουμένου τῆς Ρωσσικῆς Μονῆς τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονος Μισαήλ, καὶ ὅτι τὸ ὑπὸ ἡμερομηνίαν 12 Σεπτεμβρίου 1912 γράμμα του πρὸς τοὺς Ρώσσους Ἁγιορείτας περιέχει μόνον τὴν ἀπαγόρεσιν τῆς μελέτης τοῦ βιβλίου τοῦ π. Ἱλαρίωνος "Ἐπὶ τῶν Ὀρέων τοῦ Καυκάσου" καὶ σύστασιν πρὸς τοὺς μοναχούς τῶν ἀμφοτέρων μερίδων - τοὺς ὁποίους ἀποκάλει "ἀνοήτως θεολογοῦντες" - ὅπως ἀπέχουν ἐκ τῶν ἐρίδων. Ἡ στάσις αὐτὴ ὁμοιάζει πολὺ τὴν τοῦ Αὐτοκράτορος Ζήνωνος ἐπὶ τῷ θέματι τῶν θελημάτων τοῦ Χριστοῦ  με τὸ γνωστὸν "Ἑνωτικόν" του.

Ἡ στάσις τοῦ διαδόχου τοῦ Ἱωακείμ, Γερμανοῦ τοῦ Εʹ ἦταν σκληρότερη ἐκείνης τοῦ προκατόχου του. Οὕτως, τὸ πατριαρχικὸν γράμμα "Πρὸς τοὺς Ἐπιστάτας καὶ Ἀντιπροσώπους τῆς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους", ἐκδοθὲν τὴν 5ην Ἀπριλίου 1913 βάσει τῆς γνωμοδοτήσεως τῶν θεολόγων τῆς Χάλκης, λέγει περὶ "διαδόσεως τῆς δυσσεβοῦς καὶ ψυχοφθόρου ταύτης διδασκαλίας".

Ἄς ἐξετάξωμεν ὅμως ἐκείνην τὴν γνωμοδότησιν ἵνα ἴδωμεν, ὅτι αὕτη δὲν ἀντιστοιχεῖ οὔτε τῇ πραγματικῇ ἀληθείᾳ περὶ τῆς διδασκαλίας τῶν Ὀνοματοδόξων, ἀλλ’ οὔτε καὶ εἰς τάς ἐν γένει Ὀρθοδόξους θεολογικάς ἀρχάς.

Ὅλοι οἱ ὀνοματομάχοι ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἔλεγον, ὅτι οἱ Ὀνοματόδοξοι ἐθεοποίησαν δῆθεν κτίστα γράμματα καὶ ἤχους τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ καὶ διὰ τοῦτο ἡ δοξασία των εἶναι μαγισμὸς καὶ πανθεϊσμός. Ἀλλ' ἐκείνοι πολλάκις ἠρνήθησαν τούτου, καθώς γράφει ὁ π. Ἀντώνιος Μπουλατόβιτς· "Ἐπειδὴ "Ὄνομα τοῦ Θεοῦ" εἶναι μία φράσις μὲ νοήματα  πολλὰ, θὰ ἐκφρασθῶμεν ὁριστικότερα, μὲ ὅποιαν ἔννοιαν ὁμολογοῦμεν τὴν θεότητα τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ. Εἴδαμεν, ὅτι ἐν ὑψηλοτάτῳ νοήματι τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, εἶναι τὸ ἀνωνόμαστον (=ἀνέκφραστον) Ὄνομα τῆς Θεότητος, κατέχον ὅλας τὰς θείας ἰδιότητας. Δεύτερον· εἰς τά ὀνομαζόμενα Ὀνόματα τοῦ Θεοῦ τιμοῦμεν τὸ θεῖον ἀξίωμά των, διότι αὐτά εἰσι γνήσιαι ἀκτῖναι τοῦ ἀληθινοῦ ἀνωνομάστου Ὀνόματος καὶ ἐφόσον ὑπάρχουσιν λεκτικὴ ἐνέργεια τῆς Θεότητος κατέχουσιν θείας ἰδιότητας. Ἄλλωστε, αὐτὰς τὰς θείας ἰδιότητας... δὲν ἀποδίδομεν εἰς ἐκεῖνα τὰ γράμματα δι' ὧν συμβατικῶς ἐκφράζεται Θεῖα Ἀλήθεια, ἀλλὰ μόνον εἰς τὸν ἴδιον τὸν λόγον τῆς ἀληθείας. Ὅθεν ὅταν μὲν λέγομεν περὶ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἐννοοῦμεν τὴν οὐσίαν τοῦ Ὀνόματος, δι' οὗ ὀνομάζομεν τὸν Θεόν, λέγομεν, ὅτι Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐστὶν Αὐτὸς ὁ Θεὸς, ὅταν δὲ ἐννοοῦμεν γράμματα καὶ συλλαβάς, δι' ὧν συμβατικῶς ἐκφράζεται ἡ ἀλήθεια περὶ τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, λέγομεν ὅτι ὁ Θεὸς ἐνυπάρχει (ἤ παρουσιάζεται) ἐν τῷ Ὀνόματι Αὐτοῦ"[16]. Καὶ ἀλλοῦ· "Εἰς τὸ Ὄνομα Χριστοῦ ἔχομεν τὸ κτιστόν, οὕτως εἴπειν, περικάλυμμα - δηλαδή ἐκεῖνα τὰ γράμματα καὶ ἤχους διὰ τῶν ὁποίων ἐκφράζομεν τὴν Ἀλήθειαν. Αὐτὰ τὰ γράμματα καὶ οἱ ἤχοι εἰς κάθε γλώσσαν διάφορα εἰσί, καὶ εἰς τὴν αἰωνιότητα δὲν θὰ μεταφερθῶσιν, καὶ οὐκ εἰσὶ ἑνιαῖον τι μετὰ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὅθεν, ὅταν μὲν λέγοντες περὶ Ὀνόματος, ἐννοοῦμεν κτιστὴν ἀνθρώπινην λέξιν, διὰ τῆς ὁποίας ἐκφράζεται ἡ ἰδέα περὶ τοῦ Θεοῦ ἤ τοῦ Χριστοῦ, εὐθέτως νὰ λέγωμεν περὶ τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Ὀνόματί Αὐτοῦ· ὅταν δὲ ἐννοοῦμεν αὐτὸ τὸ Ὄνομα, τότε ἐστὶν αὐτὴ ἡ Ἀλήθεια, ἐστὶν Αὐτός ὁ Θεός, καθώς εἶπεν ὁ Κύριος περὶ Ἐαυτοῦ· "Ἐγῶ εἰμί ἡ Ἀλήθεια" (Ἰω. ιδʹ,6)"[17].

Παρ' ὅλας ὅμως τοιαυτάς διευκρινήσεις οἱ "θεολόγοι" τῆς Χάλκης με ἐπικεφαλῆς τὸν Σελευκείας Γερμανὸν Στρηνόπουλον (μετείπετα τὸν Θυατείων, τὸν γνωστὸν θεολόγον τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως) ἐχάλκευσαν τὴν ὡς ἄνω "Γνωμοδότησιν τοῦ συλλόγου τῶν θεολόγων καθηγητῶν περὶ τῆς ἐσχάτως ἐμφανισθείσης ἐν Ἁγίῳ Ὄρει παρὰ τοῖς Ρώσσοις μοναχοῖς καινοφανοῦς διδασκαλίας περὶ τῆς θεότητος τοῦ ὀνόματος "Ἰησοῦς", κατ' ἐντολὴν τῆς Ἁγίας καὶ Ἱερᾶς Συνόδου" ἐν ᾗ καὶ ἔγραψαν, ὅτι τὰ συγγράματα τῶν ὀνοματοδόξων (τοῦ π. Ἱλαριώνος "Ἐπὶ τῶν Ὀρέων τοῦ Καυκάσου" καὶ τοῦ π. Ἀντωνίου "Ἀπολογία τῆς πίστεως εἰς τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ") "...παρὰ πᾶσαν αὐτῶν ἄρνησιν ὄζουσι πανθεϊσμοῦ", ἐνῶ καθώς οἱ ἴδιοι καθηγηταῖ θεολόγοι ὁμολογοῦν· "Ὅσον δ' ἀφορᾷ εἰς τὴν οὐσίαν τῆς ἐν λόγῳ διδασκαλίας, δὲν ἠδυνήθη μὲν ὁ σύλλογος τῶν θεολόγων καθηγητῶν δι' ἔλλειψιν χρόνου νὰ διέλθῃ καὶ τὴν πολυσέλιδον καὶ ρωσσιστί μόνον ἀποσαλείσαν αὐτῷ ἀπολογίαν[18], νομίζει ὅμως ὅτι ἁντελήφθη τοῦ πνεύματος αὐτῆς ..."[19].

Μὴ ὀρθοδόξους βάσεις τῆς καταδικῆς τῆς Ὀνοματοδοξίας ὑπὸ τῶν θεολόγων τῆς Χάλκης μᾶς δείχνει ὁ μελετήσας τὴν γνωμοδότησιν Κ. Παπουλίδης, ὁ ὁποῖος γράφει, ὅτι μέσα σ' αὐτὴν "Καταδικάζεται ὁ μυστικισμὸς ἐφ' ὅσον προέρχεται ἐκ καρδίας, ἐνῶ μᾶλλον πρέπει νὰ προέρχεται ἐκ τοῦ νοῦ!", καὶ ἐξηγεῖ , ὅτι αὐτὸ συνέβη διότι "Πάντες, πλὴν ἑνὸς, οἱ καταδικάσαντες τὰς θέσεις τῶν Ὀνοματολάτρων καθηγηταὶ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, μετεξεπαιδεύθησαν εἰς τὴν γερμανόφωνον Κεντρικὴν καὶ Δυτικὴν Εὐρώπην καὶ κατ'ἀκολουθίαν ἐγνώριζον λίαν καλῶς, ἵνα μὴ γράψωμεν ἀποκλειστικῶς, τὰς θεολογικὰς καὶ φιλοσοφικὰς τάσεις τῆς γερμανοφώνου νοοτροπίας περὶ τὰ τέλη τοῦ 19ου αἰῶνος", δηλ. τοῦ Νομιναλισμοῦ καὶ Καντιανισμοῦ. Ὡς παράδειγμα μᾶς φέρει ἕνα ἀπόσπασμα ἐκ τοῦ ἔργου ἑνὸς ἀπ'αὐτῶν, τοῦ μαθητοῦ τοῦ γνωστοῦ προτεστάντου Α. von Harnak, Ἀρχιμανδρίτου (τότε διακόνου) Βασιλείου Στεφανίδου "Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία ἀπ' ἀρχῆς μέχρι σήμερον", Ἀθῆναι 1948, περιέχον τὰς κρίσεις του περὶ τῆς θεολογίας τοῦ Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου· "Ἐπὶ τοῦ Θεοῦ πολλάκις μετεχειρίζετο ἐρωτικὰς ἐκφράσεις. Ὅπως ὅλοι οἱ μυστικοί, οὕτω καὶ ὁ Συμεών ἐφρόνει, ὅτι τὴν μέλλουσαν μακαριότητα δύναταί τις νὰ προαπολαύσῃ ἐν τῇ παρούσῃ ζωῇ. Ταύτην τὴν ἕνωσιν μετὰ τοῦ Θεοῦ ἐθεώρει (ὁ Συμεών) σκοπὸν τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστου, ἐφρόνει μάλιστα, ὅτι σκοπὸς τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστου ἧτο ὁ μυστικισμὸς... Διὰ τὸν μυστικισμὸν ἤρμοζε βεβαίως ὁ μονοφισιτισμὸς, ὁ ὁποῖος ἐδίδασκε τὴν θέωσιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ. Διὰ τοῦτο τὰ μυστικὰ συγγράματα Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, γραφέντα τέλη τῆς πέμπτης ἑκατονταετηρίδος, εἶναι μονοφυσιτικὰ, οἱ δὲ μοναχοί, οἱ ρέποντες πρὸς τὸν μυστικισμόν, ἔρρεπον τὴν πέμπτην ἑκατονταετηρίδα καὶ εἰς τὸν μονοφυσιτισμὸν· δύναταί τις, μάλιστα νὰ εἶπῃ, ὅτι ὁ μυστικισμὸς ἐγέννησε τὸν μονοφυσιτισμόν..." (σ. 430-431) [20].

Πρέπει ὅμως νὰ σημειόσωμεν, ὅτι οἱ καθηγηταὶ σωστᾶ παρετήρησαν δῦο πράγματα· πρῶτον, ὅτι οἱ Ὀνοματομάχοι "ἔδωκαν λαβὴν δεδικαιολογημένης ἀντιῤῥήσεως", λέγοντες ὅτι τοῦ λοιποῦ θὰ προσκυνώσι μόνον Αὐτὸν Τούτον τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ οὐχ τὸ Ὄνομά Του, καὶ δεύτερον, ὅτι τὸ συμπέρασμα τῶν Ὀνοματοδόξων "τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ Θεός ἐστιν" προκύπτει λογικῶς ἐκ τῆς προτάσεώς των ὅτι "γενικῶς ἀποκαλυμμένον θείον Ὄνομα οὐ μόνον δηλοτικόν ἐστι τῆς ἰδιότητος καὶ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ ἐνέργεια". Καὶ τὸ μὲν ὅτι προσεπάθησαν νὰ δικαιολογίσουσι πρώτους, γράφοντες ὅτι τὸ ἔπραξαν δῆθεν "εἴτε ἐκ συνδιαλλακτικοῦ πνεύματος φερομένοι, εἴτε καὶ ἄλλως ...", ἐνῶ πρόκειται περὶ τῆς "Πράξεως περὶ ἀπροσκυνητοπρεπίας τοῦ ὀνόματος "Ἰησοῦς""(!!!), τῆς ὑπογεγραμμένης τῇ 20ῇ Ἀυγούστου 1912 ὑπὸ τοῦ Καθηγουμένου τῆς Ρωσσικῆς Μονῆς Ἁγ. Παντελεήμωνος Μισαήλ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ ὀνοματομάχων, μαρτυρεῖ περὶ τῆς σκοπιμότητός των, τὸ δὲ ὅτι ἀκόμη καὶ τὴν πρότασιν τῶν δευτέρων ἐχαρακτήρησαν ὡς "καινοφάνην καὶ κενοφώνον" βεβαιώνει καὶ πάλιν τὸ βαρλααμιτικό των.

Καὶ δὲν εἶναι καθόλου παράξενον, μᾶλλον δὲ φυσικὸν, ὅτι μετὰ ὀλίγα χρόνια ἐξ αὐτῆς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης ἐξήλθε ἡ δυσσεβὴς Πατριαρχικὴ Ἐγκύκλιος τοῦ 1920, διότι ἡ παναίρεσις τοῦ Οἰκουμενισμοῦ ἔχει σχέσιν τινά πρὸς τὴν αἵρεσιν τοῦ Βαρλαάμ. Διότι ἐὰν ὁ Θεός, ὡς μὴν ἔχων κατὰ τὸν Βαρλαάμ ἄκτιστον ἐνέργειαν, παραμένει εἰς τὴν ἀκατάληπτον φυσία Αὐτοῦ παντελῶς ἀμέθεκτος τοῖς ἀνθρώποις, τότε ἡ θεογνωσία καὶ θεολογία ἀνήκει εἰς τὰς φυσικὰς ἰκανότητας τοῦ ἀνθρωπίνου νοῦ, καὶ δὲν εἶναι κατ’ οὐσίαν ἄλλο τι παρὰ φαντασία, καὶ ὡς ἐκ τούτου αἱ διάφοροι δοξασίαι ἠμποροῦν νὰ εἶναι μία καλύτερη ἤ χειρώτερη τῆς ἄλλης, ἀλλὰ οὐδεμία αὐτῶν δὲν δύναται νὰ εἶναι ἀπόλυτος ἀλήθεια· τί γαρ ἀπόλυτον ὑπάρχει πλὴν τοῦ Θεοῦ μόνου;

            Οὕτως καὶ εἴδος Βαρλααμιψμοῦ - Ὀνοματομαχία, ἥτις ἐὰν καὶ δὲν ἀρνιέται φανερῶς τῆς ὑπάρξεως τῆς θείας ἐνεργείας, ἀλλὰ τὴν ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴν σφαῖραν τῆς θεογνωσίας, ἔγινε γεννήτρια τῆς παναιρέσεως καὶ ἐβεβαίωσε τὰ λόγια τοῦ Μακαριστοῦ π. Ἀντωνίου Μπουλατόβιτς, ὅτι ·«ἡ ἔρις περὶ θεότητος τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεού ... μεταφέρεται εἰς τὴν ἒριδα περὶ τῆς θεότητος τῶν Ῥημάτων τοῦ Θεού, δηλαδή τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως» [21].

Καὶ πράγματι, ἔρις αὐτὴ τῆς ἀρχῆς τοῦ περασμένου αἰῶνος ἔθιξεν οὐχὶ μίαν μόνον ἐκ μέρους θεολογικὴν θέσιν, ἀλλὰ τὰς βασικὰς αρχάς, χωρὶς τῶν ὁποίων ὀρθὴ ἀντίληψις τῆς Θείας Ἀποκαλύψεως εἶναι ἀδύνατος ὥστε οἱ μὴν δυνάμενοι νὰ κατανοήσουν τὴν ἀξίαν τοῦ Θείου Ὀνόματος δὲν ἐμπόρεσαν νὰ τιμήσουν καὶ τὰς Παραδόσεις.

 

Γ. Ἄλλαι πλάναι τῶν Ὀνοματομάχων.

Ἐφόσον τὴν πειραιτέρω ἐκδίκασιν τοῦ θέματος τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον παρέδοσε εἰς τὰς Ρωσσικὰς Ἐκκλησιαστικὰς Ἀρχάς, καὶ ἐπειδὴ τὰς ἀποφάσεις τῶν τελευταίων θεωροῦσιν οἱ σημερινοὶ Ὀνοματομάχοι ὡς Ὅρους τῆς Πίστεώς των, πρέπει νῦν νὰ ἐξετάσωμεν ταύτας.

Εἰς τὴν κρίσιν τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποῖα τότε ἀπετελεῖτο ἐκ τριῶν μονίμων μέλων  τῶν Μητροπολιτῶν Ἁγίας Πετρουπόλεως, Μόσχας καὶ Κιέβου,τριῶν ἐπιτίμων· τῶν Ἀρχιεπισκόπων Ἀντωνίου Βολυνίας, Σεργίου Φιλλανδίας (τοῦ μετέπειτα "Πατριάρχου Μόσχας" καὶ ἀρχηγοῦ τῶν "Σεργιανιστῶν") καὶ Νίκωνος πρώην Βόλογκντας, καθώς ἐπίσης καὶ τριῶν ἐκτάκτων, ἐπαρουσιάσθησαν αἱ τρεῖς εἰσηγήσεις· ἤτοι δύο τῶν μέλων αὐτῆς Σεβ/τάτων Ἀντωνίου καὶ Νίκωνος καὶ ἡ τρίτη τοῦ καθηγητοῦ Σεργίου Τρόϊτσκι[22]. Οὐ μόνον καὶ αἱ τρεῖς εἰσηγήσεις προήρχοντο ἐκ μέρους τῶν Ὀνοματομάχων, ἀλλά καὶ εἷς ἐκ τῶν δύο εἰσηγητῶν Ἀρχιερέων ἦτο προσωπικῶς ἐνδιαφερόμενος διὰ τὴν καταδικὴν τῆς ἐν λόγῳ διδασκαλίας, προκειμένου νά δικαιολογηθῇ ἡ ἐξ ἀρχῆς στάσις του ἡ ὁποία ἐγένετο  ἡ αἰτία τῆς διαμάχης καὶ διὰ τῆς ὁποίας οἱ Ὀνοματόδοξοι Ἁγιορεῖται πρῶτοι ἔθεσαν ἐνώπιον τῆς Συνόδου μίαν καταγγέλιαν κατ' αὐτοῦ. Πλὴν τούτου οἱ ἴδιοι οἱ εἰσηγηταὶ ὑπῆρξαν ταυτοχρόνως καὶ κριταὶ τῶν ὑπ' αὐτῶν λεχθέντων. Σημειωθήτω ἐπίσης ὅτι ἡ Σύνοδος αὕτη Διαρκὴς οὖσα δὲν εἶχεν ἀρκετὸν κῦρος διά τὴν ἐπίλυσιν δογματικῶν ζητημάτων ἅτινα ἀπαιτοῦσι τὴν Ἱ. Σύνοδον τῆς Ἱεραρχίας.

Ὅμως βάσει τῶν εἰσηγήσεων τούτων ὁ προσωπικὸς φίλος καὶ μαθητὴς τοῦ Ἀντωνίου Χραποβίτσκι ὁ Φιλλανδίας Σέργιος Στραγκορόντσκι ἔγραψε κείμενον, τὸ ὁποῖον ἡ Ἁγιωτάτη Σύνοδος ἐξέδωκεν τὴν 18ην Μαΐου 1913 ὡς Ἐγκύκλιον ἀπευθυνομένην· "Πρὸς τοὺς σεβαστοὺς ἀδελφοὺς ἐν μοναχισμῷ ἀσκουμένους"[23], ἐν ἥ, μετὰ τῶν ψευδῶν κατηγοριῶν κατὰ τῶν Ὀνοματοδόξων "παρὰ πᾶσαν αὐτῶν ἄρνησιν", ἔθεσαν καὶ πολλάς ἀσεβείας εἰς τὸ καταφατικὸν μέρος τής δοξασίας της[24].

Οὕτως π.χ. ἀναφέρουσι· "...ἐὰν καὶ ἀναγνωρίσωμεν τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ὡς τὴν ἐνέργειαν Αὐτοῦ, πλήν ὅμως δυνάμεθα νὰ τὸ ὀνομάζωμεν μόνον Θεότητα, οὐχί δὲ Θεὸν καὶ εἰς οὐδεμίαν περίπτωσιν τὸν Θεὸν Αὐτόν" - ἐπειδὴ κατ' αὐτοὺς - "ἡ μὲν λέξις "Θεὸς" δηλώνει τὴν Προσωπικότητα, ἡ δὲ "Θεότης" τὴν ἔξιν, τὴν ποιότητα, τὴν φυσίαν". Ὁ δὲ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς κατ' αὐτοὺς "ἐδιδάσκεν ὅπως προσθέσωμεν τὴν ὀνομασίαν "Θεότης" οὐ μόνον πρὸς τὴν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν Αὐτοῦ ἐνέργειαν ἤ τὰς ἐνεργείας ... καὶ ὡς ἐκ τούτου ἐδίδασκε νὰ χρησιμοποιοῦμεν τὴν λέξιν "Θεότης" εἰς πλατυτέραν τῆς συνηθισμένης σημασίαν..., ἀλλὰ καὶ αὐτὸς οὐδαμοῦ ὀνομάζει τὰς ἐνεργείας “Θεόν”".

Ἡμεῖς ὅμως βλέπομεν τὸν Ἅγιον Γρηγόριον λέγοντα τὸ ἀντίθετον· "Ἐπεὶ δὲ καὶ τούτων ἑκάστη δύναμις ἢ ἐνέργεια αὐτὸς ἐστιν ὁ Θεὸς - ὡς γὰρ ἐν ἑαυτῷ προέχων καὶ ὑπερέχων πάσαν δύναμιν καὶ ὡς ἀπειροδύναμος κατὰ τὸν μέγαν Διονύσιον δύναμις ἐστιν, ἅμα δὲ καὶ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶ τοῦ κινουμένου τὴν κίνησιν διαζεύξαντα καταλάβειν ἐφ' ἑαυτοῦ τὸ λειπόμενον, ἀλλ' ὁ τοῦ ἐνεργοῦντος μνησθεὶς καὶ τὴν ἐνέργειαν πάντως κατὰ τὸ σιωπώμενον αὐτῷ συνεσήμηνε, καὶ ὁ τὴν ἐνέργειαν εἰπών, τὸν κατ' αὐτὴν ἐνεργοῦντα τῷ λόγῳ συμπεριέλαβεν -, αὐτὸν ἄρα τὸν Θεὸν ὁ Ἀκίνδυνος, ὦ τῆς φρικωδεστάτης ἀκοῆς, οὐκ εἰς κτίσμα κατήνεγκε μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ψευδωνύμοις θεοῖς, ταὐτὸ δ' εἰπεῖν τοῖς δαιμονίοις συνέταξεν"[25], λέγων δηλαδή, ὅτι ἐὰν καὶ ὀνομάσωμεν τὴν ἐνέργειαν "θεόν", ὅμως οὐχί κυρίως ἀλλὰ καθὼς λέγει ἡ Γραφή, "ὥσπερ εἰσὶ θεοὶ πολλοὶ καὶ κύριοι πολλοὶ" (Α´ Κορ.η´,5).

Ἀλλὰ καὶ ὁ Πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος λέγει ὅτι "...ἡ φωνὴ τῆς θεότητος οὐκ ἐπὶ τῆς οὐσίας μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς θείας ἐνεργείας παρὰ τῶν θεολόγων ὕμνηται. Ἐκ τούτου γὰρ τὴν τῆς διθεΐας ἀμορφίαν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ καταχέουσιν οἱ ταύτης πολέμιοι"[26]. Σημείωσαι, λοιπὸν, πῶς τότε ἀκόμη οἱ ἴδιοι τῆς Ἐκκλησίας πολέμιοι οἱ βαρλααμισταί κατενόουν, ὅτι "ἡ φωνὴ τῆς θεότητος" τῷ Θεῷ μόνῳ πρέπει, ὅθεν δὲ καὶ ἡ "διθεΐα", ἐνῷ ἡ Σύνοδος νῦν θέλει καὶ τὰς ἀμφοτέρας νὰ τηρήσῃ· τὴν ὁρολογίαν μὲν πατερικὴν, λέγουσα τὴν ἐνέργειαν θεότητα, τὴν διδασκαλίαν δὲ βαρλααμικὴν, λέγουσα ὅτι ἡ θεότης αὕτη εἶναι ἄλλο τι ἀπὸ τὸν Θεόν!

Δὲν περιορίζονται ὅμως, εἰς τά ἀνωτέρω αἱ κακοδοξίαι τῆς Συνοδικῆς ἐκείνης Ἐγκυκλίου, ἀλλὰ ἀκολουθοῦσα καὶ πάλι τὸν Βαρλαάμ τίθησι τὴν γνησίαν θεογνωσίαν οὐχ' ἐν ἀναλαμβανομένῃ διὰ τῆς προσευχῆς θείᾳ ἀποκαλύψει, ἀλλὰ ἐν ἐγκεφαλικῇ δράσει τοῦ ἐξετάζοντος νοός·

"Τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἅγιον, ἀξιοπροσκύνητον καὶ ἐπιπόθητον, διότι χρησιμεύει ἡμῖν ὡς λεκτικὸς καθορισμὸς τοῦ ἐπιποθιστάτου καὶ ἁγιωτάτου Ὄντος, τοῦ Θεοῦ, τῆς πηγῆς πάντων τῶν ἀγαθῶν. Τὸ ὄνομα τοῦτο εἶναι θεῖον διότι ἀπεκαλύφθη ἡμῖν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ὁμιλεῖ ἡμῖν περὶ τοῦ Θεοῦ, ἀναφέρει τὸ πνεῦμα ἡμῶν πρὸς τὸν Θεὸν κ.τ.λ. Ἐν τῇ προσευχῇ (ἰδίᾳ τῇ τοῦ Ἰησοῦ) τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ καὶ Αὐτὸς ὁ Θεὸς εἶναι ἀχώριστα ἐν τῇ συνειδήσει ἡμῶν, οἱονεί συνταυτίζονται, καὶ μάλιστα δὲν δύνανται καὶ δὲν ὀφείλουσι νὰ χωρίζονται καὶ νὰ ἀντιτίθενται τὸ ἕν πρὸς τὸ ἕτερον, ἀλλὰ τοῦτο μόνον ἐν τῇ προσευχῇ καὶ μόνον διὰ τὴν καρδίαν ἡμῶν· ἐν τῇ θεολογικῇ ὅμως ἐξετάσει, ὡς καὶ ἐν τῇ πραγματικότητι, τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι μόνον ὄνομα, οὐχὶ δὲ αὐτὸς ὁ Θεὸς καὶ οὐχὶ ἡ ἰδιότης αὐτοῦ· ὀνομασία τοῦ ἀντικειμένου καὶ οὐχὶ αὐτὸ τὸ ἀντικείμενον[27], δι' ὅ καὶ δὲν δύναται νὰ θεωρηθῇ ἤ ὀνομασθῇ οὔτε Θεὸς (τοῦθ' ὅπερ θὰ ἦτο ἀνόητον καὶ βλάσθημον) οὔτε θεότης, διότι δὲν εἶναι οὐδὲ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ".

Καὶ μάλιστα αὐτὴν τὴν "μόνον ἐν τῇ προσευχῇ" θεωρίαν ἀποδίδει ἡ Ἐγκύκλιος εἰς τὴν στενότητα τοῦ νοῦ μας· "Τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐν καιρῷ προσευχῆς δι' ἡμᾶς πρέπει οὕτως εἰπεῖν νὰ συγχῦται, νὰ ταυτίζεται μετ' Αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ μέχρι ἀδιαιρέτου.... Ἀλλὰ τοῦτο μόνον ἐν τῇ προσευχῇ, ἐν τῇ καρδίᾳ ἡμῶν, καὶ ἐξαρτᾶται  τοῦτο μόνον ἀπὸ τὴν στενότητα τῆς συνειδήσεως ἡμῶν, ἁπὸ τὴν ἀνεπάρκειαν ἡμῶν, καὶ οὐδαμῶς ἀπ' ὅ, τι νὰ ἦτο τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ καὶ ἐκτός τῆς ἡμετέρας συνειδήσεως ταυτόσημον μετὰ τοῦ Θεοῦ, νὰ ἦτο θεότης". Οὕτως πλέον οὐ "οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ τὸν Θεὸν ὄψονται" (ΜΘ. εʹ,8), ἀλλὰ οἱ σοφοὶ καὶ ἐπιδέξιοι τῇ ἐξετάσει[28]! Καὶ ἐνῷ κατηγορεῖ ἡ Ἐγκύκλιος τοὺς Ὀνοματοδόξους διὰ δῆθεν "μαγισμός", ἀλλὰ ἐδῶ ἡ ἴδια ἐδῶ πρεσβεύει παντελῶς μαγικὴν διδασκαλίαν περὶ τῆς προσευχῆς, ἡ ὁποῖα κατ' αὐτὴν γίνεται διὰ τῆς φαντασίας, ὅταν ἡμεῖς ἐν τῇ συνειδήσει ψευδῶς ταυτίζομεν ὅσα εἰς τὴν πραγματικότητα δὲν εἶναι ταυτόσημα μεταξύ των, καὶ οὕτως χάριν τῆς "στενότητος τοῦ νοός μας" ποιοῦμεν τὸ ὄνομα νοούμενον εἴδωλον τοῦ Θεοῦ.

Ἀπὸ τὴν προτίμησιν τῆς λογικῆς γνώσεως παρὰ τὴν γινομένην διὰ τῆς προσευχῆς πρακτικὴν ἐμπειρίαν τῆς θεογνωσίας φτάσασα εἰς τὴν ἀντίληψιν περὶ φανταστικῆς μόνον ἐπαφῆς καὶ ἑνώσεως ἀνθρώπου μετὰ τοῦ Θεοῦ ἡ Ἐγκύκλιος ἐδήλωσε καὶ πάλιν τὴν ἄμεσην σχέσιν τῆς Ὀνοματομαχίας πρὸς τὴν αἵρεσιν τοῦ Βαρλαάμ.

Τελειώνει δὲ ἡ Ἐγκύκλιος ἰσχυρίζουσα παπικῶς, ὅτι "ἐάν ἕως τότε, ὑπερασπίζοντες τὰς δοξασίας των, [οἱ ὀνοματοδόξοι] ἠμπόρεσαν νὰ πιστεύωσιν, ὅτι ὑπερασπίζουσι τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἀλήθειαν, καὶ ἠμπόρεσαν νὰ προσθέσουν εἰς ἑαυτοὺς τὰ λόγια τοῦ Ἀποστόλου περὶ "καλύψεως πλήθους ἁμαρτιῶν" (Ἰακ. ε, 20), ὅμως τώρα, ἐφόσον αἱ Ἐκκλησιαστικαὶ Ἀρχαὶ τῆς Ρωσσίας καὶ τῆς Κ/πόλεως ἐξεφράσθηκαν, ἡ περαιτέρω ἐμμονή των εἰς τὰ ἴδια, θὰ εἶναι πλέον ἀντιμαχία κατὰ τῆς ἀληθείας".

Ὅσον αἱ εἰσηγήσεις τόσον καὶ ἡ Ἐγκύκλιος,  περιεῖχον καὶ ἄλλας ἀνοησίας, ἀλλὰ καὶ διαφωνίας μεταξύ των, ὅμως καὶ τὰς ὑποδειξαμένας θεωροῦμεν ἀρκετὰς διὰ νὰ κατανοήσῃ τις διὰ τι οἱ Ὀνοματόδοξοι δὲν ἠμπόρεσαν νὰ συμφωνήσωσι μὲ τοιαύτην ἀντορθόδοξον "Βούλλαν τῶν Ρώσσων παπιστῶν", καθὼς ἐχαρακτήρησε τὴν Ἐγκύκλιον ὁ γνωστὸς Ρώσσος φιλοσόφος Βλαδήμιρος Ἔρν[29].

 

Δ. ξληξις τν γεγονότων.

 

Μὴ συμφωνησάντων τῶν Ὀνοματοδόξων Ἁγιορειτῶν μὲ τὴν Ἐγκύκλιον καὶ διαψευσάντων ταύτην ἡ Σύνοδος διὰ νουθεσίαν τῶν δῆθεν "αἱρετικῶν" ἀπέστειλε τὸν Σεβ/τατον Νίκωνα μετὰ τοῦ Σ. Τρόϊτσκι εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπου ἔφτασαν τῇ 4ῃ Ἰουνίου 1913. Ἀποτυγχάνων τῆς ἀπόπειράς του ὁ Νίκων κατά τὴν ὁμιλεία του τὴν 13ην Ἰουνίου εἰς τὸ Καθολικὸν τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονος - καθὼς ἐγράφη εἰς τὴν ἐφημερὶδα "Ρωσσικὸς Λόγος" - ἐν ἀγανακτήσει εἶπεν· "Ὑμεῖς πᾶν ὄνομα θεωρεῖτε Θεὸν. Ἐγὼ δὲ θὰ σᾶς εἴπω ὅτι ἕκαστον ὄνομα τοῦ Θεοῦ οὐκ ἔστιν Θεὸς. Τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ οὐκ ἔστιν Θεὸς. Καὶ τοῦ σκώληκος τὸ ὄνομα εἶναι μόνο "σκουλήκι", ἐνῷ ἐσεῖς πιθανὸν εἴπῃτε ὅτι "καὶ τὸ σκουλήκι εἶναι Θεὸς". Ὁ Υἱὸς μεῖον τοῦ Πατρός. Ὁ ἴδιος Ἰησοῦς εἶπεν, ὅτι "ὁ Πατὴρ μείζων μού ἐστι". Θὰ εἴπῃτε ὅτι δι' ὑμᾶς καὶ ὁ Χριστὸς Θεὸς ...". Τότε ὁ Τρόϊτσκι ἐψιθύρισεν αὐτῷ· "Δέσποτα, ὁ Χριστὸς εἶναι Θεός. Οὕτως καὶ εἰς τὴν ἀπόλυσιν· "Χριστὸς ὁ ἀληθινὸς Θεός ἡμῶν...", οἱ δὲ μοναχοὶ ἐγόγγυσαν. Ἀλλὰ ὁ Νίκων ἐφώναξεν· Κανεὶς μὴ τολμήσῃ νὰ μοῦ ἀντιλέξῃ. Ἀκόμη καὶ ἡ Ἀγγλία καὶ ἡ Γαλλία πιστεύει καθώς τὸ λέγω ἐγώ..."[30].

"Καὶ ἐφ' ὅσον ἡ ἀποστολὴ ... δὲν ἐπέφερε τὴν ἀναμενομένην τάξιν καὶ εἰρήνην μεταξὺ τῶν Ρώσσων μοναχῶν, τότε ἀπεφασίσθη ἡ μεταγωγὴ τῶν Ὀνοματολατρῶν manu militari εἰς τὴν Ρωσσίαν"- γράφει δὲ ὁ Παπουλίδης καὶ σημειώνει· "Ἐκ τῶν πραγμάτων ὅμως φαίνεται, ὅτι ἡ μεταγωγὴ εἶχεν ἀποφασισθῆ πρὸ τῆς ἐλεύσεως τῆς ἀποστολῆς εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος"[31]. Ὁ Ἀρχιερεὺς ἐκάλεσε πλοῖον μετὰ Ρώσσων στρατιωτῶν καὶ διὰ μέσου λογχῶν καὶ πυροσβεστικῆς ἀντλίας ἐξεδίωξαν 833 μοναχοὺς ἐκ τῶν Μονῶν των, τοὺς συνέλαβαν (4 ἐξ αὐτῶν ἐσκότωσαν καὶ πολλοὺς ἐτραυμάτισαν) καὶ ἔστειλαν αὐτοὺς εἰς τὴν Ρωσσίαν, ὅπου 8 ἐξ αὐτῶν ἐκράτησαν εἰς τὸ Μετόχιον τῆς Ἱ. Σκήτης τοῦ Ἁγ. Ανδρέα, 40 εἰς τὴν φυλακὴν ἐνῷ τοὺς λοιποὺς ἀποσχηματισμένους καὶ ξυρισμένους[32] ἀπέστειλαν εἰς τοὺς τόπους διαμονῆς των ὡς κοσμικούς.

Τὴν 11ην Δεκεμβρίου τοῦ 1913 ὁ Πατριάρχης Γερμανὸς ὁ Εʹ ἀπέστειλλεν ἐπιστολὴν πρὸς τὴν Ρωσσικὴν Ἁγιωτάτην Σύνοδον, δηλώσας ὅτι οἱ ἐκδιωχθέντες Ἁγιορεῖται ἀνήκουσιν πλέον εἰς τὴν δικαιοδοσίαν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας.

 

Τὴν 5ην  Φεβρουαρίου τοῦ 1914. Ὁ Ἱερομόναχος Ἀντώνιος Μπουλατόβιτς αἰτεῖται εἰς τὴν Ἁγιωτάτην Κυβερνῶσα Σύνοδον· "Ταπεινῶς αἰτοῦμεν εἰς τὴν Ἁγιωτάτην Σύνοδον, ὅπως διαπιστώσασα διὰ τὸ Ὀρθόδοξον τῶν ἡμετέρων θέσεων τούτων, ἀναγνωρίσῃ ὅτι ἡμεῖς οἱ ὁμολογοῦντες τὴν θεότητα τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ "Ἰησοῦς" οὐδόλως παρεκκλίνομεν ἐκ τῶν δογμάτων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ οὕτως δόσῃ ἡμῖν τὴν δυνατότητα ἵνα ἐν καθαρᾷ συνειδήσει, παραθώμεθα ἑαυτοὺς εἰς τὴν πνευματικὴν μέριμναν τῆς Ἁγιωτάτης Συνόδου καὶ τῶν Ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας, ἄνευ περαιτέρω δογματικῶν συζητήσεων"[33].

Τὴν 14ην Φεβρουαρίου τοῦ 1914. Ἀπόφασις τῆς Ἁγιωτάτης Συνόδου σχετικῶς πρὸς τὴν ἀπὸ 11ην Δεκεμβρίου τοῦ 1913 ἐπιστολὴν, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου περὶ τῆς ἐκδικάσεως ἐπὶ τῶν "Ὀνοματολατρῶν" ἐν τῷ Συνοδικῷ Γραφείῳ τῆς Μόσχας. Ὡς μέλη τοῦ Δικαστηρίου ἐδιωρίσθησαν· ὁ Μόσχας Μακάριος, ὁ πρ. Τβερῆς Ἀλέξιος, ὁ Δημητρόβ Τρύφων, ὁ πρ. Ὁλονέτς Μισαήλ, ὁ πρ. Ἀρχαγγέλσκ Ἰωαννίκιος, ὁ Σερπουχόβ Ἀναστάσιος (μετέπειτα Μητροπολίτης τῆς Ρ.Ο.Ε.Δ.), ὁ Βολοκολάμσκ Θεόδωρος, ὁ Βερέϊσκ Μόδεστος καὶ οἱ Καθηγούμενοι τῆς Λαύρας τοῦ Ἁγίου Σεργίου, Τοβίας καὶ τῆς Ἱ.Μ. τοῦ Θαύματος  τοῦ Ἀρχιστρατήγου Μιχαήλ ἐν Μόσχᾳ, Ἀρσένιος.

Τὴν 18ην Μαρτίου. Ἡ Ὁμολογία Πίστεως τῶν Ἁγιορειτῶν Μοναχῶν ἡ ἀπευθυνθεῖσα εἰς τὴν Ἱ.Σύνοδον· "......Παρουσιάζοντες τὴν Ὁμολογίαν ταύτην τῇ Ἁγιωτάτῃ Συνόδῳ παρακαλοῦμεν καὶ δεόμεθα, ὅπως ἡ Ἁγιώτατη Σύνοδος πρὸ τῆς δίκης της ἐφ' ἡμῶν, ἀναθεωρήσῃ τὴν ἀπὸ 18ην Μαΐου Ἐγκύκλιον καὶ ἀλλάξῃ τὰς πεφρασθείσας ἐν αὐτῇ θέσεις της, συμφωνήσασα αὐτὰς πρὸς τὴν διδασκαλίαν τῶν Ἁγίων Πατέρων, διότι ἡ διαφωνία τῶν βασικῶν θέσεων [τῆς Ἐγκυκλίου] μὲ τὴν Ἁγιοπατερικὴν διδασκαλίαν δὲν μᾶς ἐπιτρέπει νὰ παραδεχόμεθα τὴν πρόσκλησιν εἰς τὸ Ἐκκλησιαστικὸν Δικαστήριον καὶ ὑποταχθῶμεν εἰς τὴν ἀπόφασιν τούτου"[34].

Τὴν 25ην Μαρτίου. Ἐπιστολὴ τοῦ Ἱερομονάχου Ἀντωνίου Μπουλατόβιτς πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα Νικόλαον τὸν Βʹ· "......Ἡμεῖς δὲν θέλουμεν σχίσμα καὶ θλιβόμεθα ἐπὶ τοῦ σημερινοῦ δυστυχήματος  ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἡμῶν, καὶ ἐπιθυμοῦμεν ἵνα ἀποκατασταθῇ ἡ εἰρήνη καὶ παύσουσι πᾶσαι αἱ δογματικαὶ συζητήσεις, ἀλλὰ δὲν πιστεύομεν ὅτι ἔχομεν τὸ δικαίωμα νὰ παρεκκλίνωμεν ἐκ τῆς ὁμολογίας περὶ τῆς θεότητος τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ τὸ νὰ ὑποταχθῶμεν δὲ εἰς τὴν ἄδικον γνώμην τῆς Ἁγιωτάτης Συνόδου θεωροῦμεν ὡς ἀποστασίαν. ... Κελεύσατε τοὺς Ὑμῖν προσωπικῶς γνωστοὺς καὶ χαίροντες τῆς Ὑμῶν ἐμπιστοσύνης κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς  ἵνα συνιστάμενοι εἰς ἰδιαιτέραν ἰδικὴν Ἐπιτροπὴν ἐξετάσωσιν τὰς βάσεις τόσον τῆς διδασκαλίας τῶν Ὀνοματοδόξων, ὅσο καὶ τῆς διδασκαλίας τῶν Ὀνοματομάχων. ... Ἡ μερὶς ἡ ὁποία θὰ εὑρέθῃ σύμφωνος πρὸς τὴν διδασκαλίαν τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ πρὸς τὰ λόγια τῆς Γραφῆς, αὕτη ἄς ἀναγνωρισθῇ ὅτι ἔχει δίκαιον.... Ἐὰν δὲ ἡ Μεγαλειότης Ὑμῶν δὲν θεωρήσῃ δυνατὸν νὰ διορίσῃ τὴν τοιαύτην Ἐπιτροπήν, αἰτούμεθα τουλάχιστον νὰ κελεύσητε ὅπως τὸ Συνοδικὸν Γραφεῖον ἐν τῇ ἐξετάσει τῆς Ὀρθοδοξίας τῆς διδασκαλίας ἡμῶν, βασίσθῃ οὐχί ἐπὶ τῆς Συνοδικῆς Ἐγκυκλίου τῆς 18ης Μαΐου, ἀλλὰ μόνον ἐπὶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἱερᾶς Κατηχήσεως, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν λόγων τῶν Ἁγίων Πατέρων. ... Μεγαλειώτατε, νῦν ὑπάρχει ἀκόμη καιρὸς νὰ προφυλάξῃτε τὴν Ρωσσίαν ἀπὸ τὰς συμφορὰς τὰς ὁποίας προκαλοῦσιν εἰς αὐτὴν αἱ τελευταῖαι πράξεις τῆς Συνόδου ... ἃς ὁ Θεὸς μόνος οἴδε. Μόνον τοῦτο γνωρίζω ὅτι ἡ παρέκκλισις ἐκ τῶν ἀληθινῶν δογμάτων ἔχει προκαλέσει εἰς τὴν χώραν μεγάλην ὀργὴν τοῦ Θεοῦ καὶ τεραστίας τιμωρίας, ἀπὸ τὰς ὁποίας ἄς ῥύσῃ τὸ Βασίλειον ὁ Κύριος"[35].

Τὴν 11ην Ἀπριλίου. Ἡ ἀποκήρυξις τῆς Ἱ. Συνόδου ὑπὸ τῶν 300 Ὀνοματοδόξων "μέχρι τῆς ἀναγνωρίσεως τῆς θεότητος τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ συμφώνως πρὸς τὴν Ἱερὰν Κατήχησιν  καὶ τοὺς Ἁγίους Πατέρες"[36].

Τὴν 1ην Μαΐου. Ἀπόφασις τῆς Ἁγιωτάτης Συνόδου ἵνα σταλῇ ὁ Βερέϊσκ Μόδεστος πρὸς διαπραγματεύσεις μετὰ τῶν Ὀνοματοδόξων.

Τὴν 3ην Μαΐου. Συνάντησις τοῦ Βερέϊσκ μετὰ τοῦ π. Ἀντωνίου Μπουλατόβιτς, ὁ ὁποῖος εἰς τὴν ἐρώτησιν τοῦ Ἐπισκόπου "πῶς θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ ἀποφύγωμεν τὴν διαίρεσιν" ἀπήντησεν·

1) "Νὰ ἀναγνωρίσθῃ ἡ ὁμολογία τῆς θεότητος  καὶ θείας δυνάμεως τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ καὶ δυνάμεως τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ ... ὡς "προσωπικὴ γνώμη" (= θεολογούμενον) ὑπάρχουσα εἰς τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποῖα καὶ ἐξεφράζετο ὑπὸ πολλῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ Ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων.

2) Πρὸς τοῦτο νὰ ἀναβληθῇ ἡ ὁριστικὴ λύσις τῆς δογματικῆς συζητήσεως καὶ ἡ διατύπωσις τῆς δογματικῆς ὁρολογίας περὶ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ μέχρι τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας· τοὺς δὲ ἀποχωρίσαντας μοναχοὺς νὰ καλέσωσιν εἰς Ἐκκλησιαστικὴν κοινωνίαν καὶ ὑπακοὴν εἰς τὴν Ἱεραρχίαν...."[37]

Τὴν 4ην Μαΐου. Συνάντησις τοῦ Βερέϊσκ μετὰ τῆς ὁμάδος τῶν Ὀνοματοδόξων μοναχῶν οἱ ὁποίοι διεφώνησαν μὲ τὸν ὅρον "προσωπικὴ γνώμη", θεωροῦντες τοῦτον ὑποτιμητικὸν διὰ τὴν ἀναγνώρισιν τῆς θεότητος τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ.

Τὴν 7ην Μαΐου. Ἀπόφασις τοῦ Συνοδικοῦ Γραφείου τῆς Μόσχας βάσει τῆς εἰσηγήσεως τοῦ Σεβ/του Βερέϊσκ Μοδέστου, ὅτι ἐφόσον οἱ Ὀνοματόδοξοι "ὀνομάζοντες τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ Ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Θεὸν καὶ Αὐτὸν τὸν Θεὸν δὲν θεωροῦσι τοῦτο ὡς τὴν οὐσίαν Αὐτοῦ, οὔτε λατρεύουσιν τοῦτο χωριστὰ ἀπ' Αὐτὸν τὸν Θεὸν ὡς μίαν ἰδιαιτέραν Θεότητα, οὔτε θεοποιοῦσι φωνὰς καὶ γράμματα καὶ τυχαίους λογισμοὺς περὶ τοῦ Θεοῦ", ἀκολούθως "ἡ διδασκαλία των περὶ τῶν Θείων Ὀνομάτων δὲν περιέχει λόγους διαχωρίσεως ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν"[38].

Τὴν 10ην Μαΐου. Ἀπόφασις τῆς Ἱ. Συνόδου ἀρ. πρωτ. 4136 ἐπικυρώσασα τὴν προαναφερθεῖσαν τοῦ Συνοδικοῦ Γραφεῖου τῆς Μόσχας καὶ ἐπιτρέψασα εἰς τοὺς Ὀνοματοδόξους τὴν Θ. Κοινωνίαν καὶ Ἱερουργίαν[39].

Τὴν 18ην Μαΐου. Εὐχαριστήριος δήλωσις μοναχῶν πρὸς τὸν Μόσχας Μακάριον διὰ τὴν ἄρσιν τῆς ψευδοῦς κατηγορίας καὶ ἀνάκλησις ὑπ'αὐτῶν τῆς ἀποκηρύξεως.

Περισσότεροι τῶν Ὀνοματοδόξων Ἱερομονάχων ἔλαβαν ἐπίσης θέσεις τῶν Ἱερέων τοῦ Στρατοῦ καὶ ἀπεχώρισαν εἰς τὸ μέτωπον, ὅπου ὁ π. Ἀντώνιος ἐπέδειξεν ἡρωϊσμὸν πρώην ἀξιωματικοῦ ὅταν κρατῶν εἰς τὰς χείρας ἀντὶ ὅπλου τὸν Τίμιον Σταυρὸν ἐσήκωσε τὸ σύνταγμα εἰς ἐπίθεσιν, δι’ ὅ καὶ ἠξιώθη τοῦ Παρασήμου τοῦ Ἁγίου Γεωργίου.

Τὸν Φεβρουάριον τοῦ 1917 ἔγινε πρώτη Ἐπανάστασις καὶ ἀμέσως δὲ ἐπηκολούθησε τὸ Ἐκκλησιαστικὸν πραξικόπημα, ὅπου ἐδίωχθησαν οἱ Βασιλικοὶ Ἀρχιερεῖς ἐκ τῶν Θρόνων των. Οὕτως τὸν Θρόνον τῆς Μόσχας ἔλαβε ὁ Λιθουανίας Τύχων ἐνῷ ὁ νόμιμος Μητροπολίτης Μακάριος[40] ἐπέβαλεν ἀργίαν εἰς ὅσους κληρικοὺς θελήσωσι  δεχθῶσι τὸν μοιχὸν.

Ἤρξατο ἡ Παν-Ρωσσικὴ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας (μετ’ ἀντιπροσώπων κλήρου καὶ λαοῦ) τὸν Ὀκτώβριο δὲ τοῦ 1917 ὁ Τύχων ἐξελέγη Πατριάρχης.

Τὸν Ἰανουάριον τοῦ 1918 εἰς τὴν Σύνοδον ταύτην ἐτέθη καὶ τὸ θέμα τῆς Ὀνοματοδοξίας διὰ τὸ ὁποῖον αὕτη ἐδιώρισε Ἐπιτροπὴν μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Πολτάβας Θεοφάνην.

Τὸν Φεβρουάριον ὁ π. Ἀντώνιος Μπουλατόβιτς διὰ λόγους ὑγείας ἐπέστρεψεν ἀπὸ τὸν πόλεμον εἰς τὴν Μόσχαν καὶ ἀπηυθύνθη πρὸς τὸν Πατριάρχην, ἀλλὰ ὁ Πατριάρχης τὸν ἐδιώρισε εἰς τὴν Ἱ.Μ. Ἁγίας Σκέπης ἄνευ δικαιώματος τοῦ Ἱερουργεῖν, μὴ ἐξηγήσας εἰς τὸν Γέροντα τοὺς λόγους. Ἐκ τοῦ Φεβρουαρίου ἔως Σεπτεμβρίου τοῦ 1918, ὁ π. Ἀντώνιος ὑπέβαλεν εἰς τὸν Πατριάρχην καὶ τὴν Ι.Σ.Ι. τέσσαρας αἰτήσεις ζητῶν διευκρινήσεις καθὼς ἐπίσης τὸ νὰ λυθῇ τὸ ἐν γένει θέμα τῆς Ὀνοματοδοξίας ὑπ' αὐτῶν. Παρόμοιαν αἴτησιν πρὸς τὴν Ι.Σ.Ι. ὑπέγραψε τὴν 1ην Αὐγούστου καὶ ἡ ὁμὰς τῶν ὁμολογιτῶν μοναχῶν τοῦ Ὀνόματος τοῦ Κυρίου, πλὴν ἅπαντα ταῦτα εἰς μάτην.

Μετὰ τὸ τέλος τῆς Ι.Σ.Ι. τὴν 8ην Ὀκτωμβρίου τοῦ 1918 ὁ Πατριάρχης καὶ πάλιν ἡ Διαρκὴς Ι. Σύνοδος ἐξέδωσαν ἀπόφασιν δι' ἥς ἐπισήμως κατήργησαν τὴν γενομένην ἐπὶ τοῦ Μακαρίου Μόσχας προσδοχὴν τῶν Ὀνοματοδόξων εἰς κοινωνίαν, λέγοντες ὅτι ἡ ἀπὸ τὴν 7ην Μαΐου 1914 ἀπόφασις τοῦ Συνοδικοῦ Γραφείου τῆς Μόσχας δῆθεν "δὲν ὑπῆρχε ἀθωωτικὴ διὰ τὴν διδασκαλίαν τῶν Ὀνοματοθεϊστῶν ἀλλὰ ἀφοροῦσε μόνον τὴν προσδοχὴν εἰς τὴν κοινωνίαν ὁρισμένων Ἁγιορειτῶν μοναχῶν... τῶν δηλωσάντων μετὰ τὴν πρέπουσαν ἐξέτασιν τῆς Πίστεώς των τὴν ὑποταγὴν εἰς τὴν Ἁγίαν Ἐκκλησίαν μετὰ τῆς παύσεως τῆς κατ' αὐτῶν δίκης ... καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ ἐν λόγῳ ἀπόφασις τοῦ Συνοδικοῦ Γραφείου ὡς ἀφορῶσα ὁρισμένα πρόσωπα ἐν οὐδεμίᾳ περιπτώσει καταργεῖ κοινὸν κανόναν δι’οὖ οἱ Ὀνοματοθεϊσταὶ γίνονται δεκτοὶ εἰς Ἐκκλησιαστικὴν κοινωνίαν μόνον μετὰ τὴν ἄρνησιν των ἐκ τοῦ Ὀνοματοθεϊσμοῦ καὶ τὴν ὑποταγὴν των εἰς τὴν Ἁγίαν Ἐκκλησίαν"[41]. Ταυτοχρόνως ἡ ἀπόφασις αὕτη ἀναγνωρίζει ὅτι τὸ ὅλον θέμα δὲν ἐλύθη ἀκόμη, λέγουσα· "ἡ ὑπόθεσις περὶ τῆς διδασκαλίας τῶν Ὀνοματοθεϊστῶν μετεδόθη ὑπὸ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀρχῆς τῆς Ρωσσίας εἰς τὴν Ἱ. Σύνοδον τῆς Ἱεραρχίας ἐκ τῆς ὁποίας καὶ θὰ ἐξαρτᾶται πλέον ἡ ἐπίλυσις τοῦ ὅλου θέματος κατ' οὐσίαν"[42].

Τὴν 8ην Νοεμβρίου ὁ π. Ἀντώνιος Μπουλατόβιτς ἀπέστειλλεν δήλωσιν εἰς τὴν Σύνοδον περὶ τῆς ἐπιστροφῆς του ἐξ αἰτίας τῶν ὡς ἄνω γεγονότων πρὸς τὴν στάσιν τῆς 11ης Ἀπριλίου 1914 περὶ διακοπῆς πάσης πνευματικῆς κοινωνίας μετὰ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀρχῆς "μέχρι τῆς ἐπιλύσεως τοῦ ὅλου θέματος κατ' οὐσίαν ὑπὸ τῆς Ι. Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας"[43].

Τὴν 6ην Δεκεμβρίου τοῦ 1919 ὁ π. Ἀντώνιος, ὁ ὁποῖος ἔμεινε τότε ἔγκλειστος εἰς κελλίον, ὅ ἔκτισε εἰς τὸν κῆπον τῆς πατρικῆς του οἰκίας, ἐδολοφονήθη ὑπὸ τῶν κομμουνιστικῶν συμμοριτῶν.

Τὸ 1920 ὅμως ὁ Πατριάρχης Τύχων συνεβιβάσθη μετὰ τοῦ πρ. Μόσχας Μακαρίου καὶ ἀκολούθως ἐμετρίασε τὴν στάσιν του κατὰ τῆς Ὀνοματοδοξίας δεχθείς τὸν γνωστὸν Ὀνοματόδοξον Ἀρχιμανδρίτην Δαβίδ[44] εἰς συλλείτουργον, τὸ δὲ 1921 ἐξέδωσε Χριστουγεννιάτικην Ἐγκύκλιον ἐν ἥ ἐπέστρεψε πρὸς τὴν Ἀπόφασιν τῆς 7ης Μαΐου τοῦ Συνοδικοῦ Γραφείου, λέγων ὅτι· "τοὺς Ὀνοματοδόξους ὅσους πιστεύωσι καθὼς διδάσκει ἡ Ἁγία Ἐκκλησία ἀπ' ἑαυτοῖς οὐδὲν παραθέτοντες ἤ ἀφαιροῦντες συγκεκριμένως δὲ ἐν τῇ λατρείᾳ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ μὴν θεωροῦντες τὸ Ὄνομα Αὐτοῦ ὡς τὴν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ, μὴν χωρίζοντες ἀπὸ τὸν Θεὸν, μὴν θεωροῦντες ὡς ἰδιαιτέραν Θεότητα, μὴν θεοποιοῦντες γράμματα καὶ φωνὰς καὶ τυχαίους λογισμοὺς περὶ τοῦ Θεοῦ, καὶ οὕτως πιστεύοντες καὶ δηλώνωντες τὴν ὑποταγὴν εἰς τὴν Ἐκκλησιαστικὴν Ἀρχὴν ἡ Σύνοδος ἀπεφάσισεν νὰ δέχηται εἰς τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τοῖς ἐξ αὐτῶν κληρικοῖς ἐπέτρεψε τὴν Ἱερουργίαν".

Τὸ 2003 εἰς τὴν Ἐπισκοπὴν τῶν Σουμῶν τῆς Οὐκρανίας (Πατριαρχείου Μόσχας) ἔγινε ἡ ἐκταφὴ τῶν λειψάνων τοῦ Μακαριστοῦ Ἱερομονάχου π. Ἀντωνίου Μπουλατόβιτς, τὰ ὁποῖα ἐτέθησαν ἐν τῷ Ι. Ναῷ Ἁγίας Σκέπης τῆς Λουτσικόβκας[45] καὶ ὁ Σουμῶν Ἰώβ ἐξέφρασε τὴν ἐλπίδα του διὰ τὴν ἐντὸς ὀλίγου Ἁγιοποίησιν τοῦ Ἱεροῦ τούτου ἀνδρός.

Παράρτημα· Περ τς γνωστς κφράσεως το Γέρωντος Καλλινίκου.

 

Γέρων τίς Ἁγιορίτης , Καλλίνικος, ὁ λεγόμενος  Ἡσυχαστὴς εἶπε περὶ τῶν Ὀνοματοδόξων· «ἄφησαν τὸ κεφάλι καὶ λατρεύουν τὸ σκουφί».

Ὅμως ἡ μεταφορά αὕτη οὐ μόνον ἀνακριβής, ἀλλὰ καὶ ὑποτιμητική ἐστι διὰ τὸ Πανάγιον Ὄνομα, διότι ἡ σχέσις αὐτοῦ μὲ τὸν Θεὸν οὔκ ἔστιν τόσον τυχηρὰ ὅσον καὶ ἡ μεταξύ τοῦ σκουφιοῦ καὶ τοῦ φορόντος αὐτό. Βάλε τὸ σκουφὶ ἀπὸ τὴν κεφαλήν, καὶ ἡ κεφαλὴ θὰ παραμείνῃ κεφαλή. Δὸς αὐτὸ  ἄλλῳ τινί, καὶ  θὰ εἶναι τὸ ἰδικό του σκουφί. Ἀλλά τὸ ἀφάραι τὸ Ὄνομα τοῦ Θεού  ἀπὸ  τὸν  Θεὸν καὶ τὸ δίδειν αὐτὸ εἴς  τὸν ἄλλον εἶναι τόσον ἀδύνατον, ὅσον τὸ ἀφάραι ἀπ’ Αὐτὸν τὰ πανάγια Αὐτοῦ ἰδιώματα. Καθῶς λέγει ἡ Ἱερᾶ Κατήχησις· «Τοὶς ὑπερδόξοις καὶ διαφόροις Ὀνόμασι δύναται ὠνομάσθαι ὁ Θεός, ἃ ἀφάραι ἀπ’ Αὐτοῦ οὐδεῖς δύναται». Ἐὰν καὶ τολμήσῃ τίς να ὀνομᾶσῃ κάποιον ἄνθρωπον «Κύριον Ἰησοὺν Χριστὸν» ἤ «Θεὸν Παντοκράτορα» κλπ., δὲν  θὰ παῦσῃ ὁ Θεὸς μόνος νὰ  εἶναι Θεός, ἀλλὰ καὶ τὸ Θεῖον Ὄνομα δὲν γίνῃ ἀνθρώπινον. Ἠμπορεῖ ληστὴς νὰ κλέψῃ Ἱερᾶ Σκεῦη ἐκ τοῦ Ναοῦ καὶ νὰ αναχωνεῦσῃ αὐτά, ἠμπορεῖ καὶ  τὸν ἴδιο Ναὸ νὰ μετατρέψῃ εἴς τὸ καταγώγιον, ἤ νὰ καταστρέψῃ, ἐπειδῆ οἱ μὲν κτίσματά εἰσιν ἐάν καὶ ἱερᾶ καὶ ἀφιερώμενα εἴς  τὸν Θεόν, τὸ δὲ Θεοῦ Ὄνομα οὐδείς ἱεροσύλος δύναται νὰ ἀφαιρέσῃ  απὸ  τὸν Θεόν. Ψευτικῶς καὶ βλασφήμως χρησημοποιῶν τὸ Ὄνομα τούτο  θὰ βλασφημῇ Αὐτὸν  τὸν Θεόν,  τὸν ἀδιαχώριστον  ἀπὸ τὸ Ὄνομα Αὐτου.

Ὁ κατέχων τὸ σκουφί, τουλάχιστον, ἔχει δικαὶωμα τε καὶ ἐξουσία νὰ δώσῃ τούτον εἴς  τὸν ἄλλον καὶ νὰ φορᾷ ἄλλον τι. Ἀλλά καὶ Αὐτὸς ὁ Θεὸς οὐ δύναται νὰ ἀποστερήσῃ Ἐαυτὸν τοῦ Ὀνόματός Αὐτου, ὅπως καὶ νὰ ἀλλάξῃ τὰ ἰδιώματά Αὐτου· ἀχώριστος γὰρ καὶ ἀμετάβλητος ἡ ἁπλὴ Αὐτοῦ οὐσία.

Καὶ ποιός συνομιλῶν μὲ ἕναν ἄνθρωπον θὰ βλέψῃ μὲ πάσαν προσοχὴν εἴς τὸ σκουφί του; Ἐνῷ οἱ Ἅγιοι Πατέρες λέγουσι νὰ ἐγκλείσωμεν ἐν καιρῷ προσευχῆς πάσαν τὴν προσοχήν ἡμων εἴς τὰ λόγια τῆς προσευχῆς καὶ μάλιστα εἴς τὸ Ὄνομα τοῦ Κυρίου. Τὸ λογικότερον, λοιπόν,  θὰ ἦτο νὰ ὁμοιώνωμεν τὸ Ὄνομα Θεού, ὡς προσωπικὸν Ὄνομα, τῇ ὄψει, τῷ προσώπῳ ἀνθρώπου, τὸ ὁποῖον βλέποντες βλέπομεν  τὸν ἴδιον ἄνθρωπον καὶ ἐπικοινωνούμεν μὲ τὴν ἀόρατον δι’ ἡμᾶς ψυχήν του.

Ἐπιτέλους, κάθε κεφαλὴ κάποτε ὑπήρχε καὶ χωρίς σκουφί. Ἀλλ’ αἱ φωναῖ καὶ  τὰ γράμματα δι’ὦν ἐκφράζεται τὸ Θεῖον Ὄνομα ἐὰν κάποτε καὶ δὲν ὑπήρχαν, ὁ Θεὸς ὅμως δὲν ἦταν ποτὲ ἀνόνυμος, οὐδὲ ἐν γένει ἄλογος, ἀλλ’ «ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος», ὁ  τὸν ἀνονόμαστον Πατερα ὀνομάζων. Δὲν ἔλαβε ὁ Θεὸς ἐξοτερικόν τι, κάποιον Ὄνομα ἀνθρώπινον καὶ δὲν τὸ προσήρμοσε εἰς Ἐαυτὸν ἕνεκεν τῆς εὐκολίας ἡμῶν, ἀλλὰ ἐφανέροσε ἡμῖν τὴν κεκαλυμμένην ἀλήφειαν περὶ Ἐαυτού, τὸ κεκαλυμμένον Αὐτοῦ τὸ Ὄνομα, καὶ φανεροτάτως ἐν τῇ σωτηρίῳ ἐνσαρκόσει τοῦ Ὑϊοῦ καὶ Λόγου Αὐτοῦ, Κυρίου δὲ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

 


[1] Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Εἰς τὴν προσευχὴν τοῦ Πάτερ Ημῶν, πρὸς ἕνα φιλόχριστον - Ἑρμηνεῖα σύντομος. PG 90. 884.

[2] Παραβολὴ θʹ, 14, PG 2, 993-994.

[3] Περὶ θείων ὀνομάτων, κεφ. βʹ,7. Ἐφόσον ἡ διαφορὰ μεταξὺ κτιστοῦ καὶ Ἀκτίστου εἶναι μεγάλη καὶ ἀπολύτως ἀπέραντη, ἡμεῖς μὲ φυσικάς μας ἰκανότητας οὐδεμίαν δυνάμεθα γνώσιν νὰ ἀποκτίσωμεν περὶ Αὐτοῦ, ἀκολουθῶς δὲ οὔτε νὰ Τὸν ὀνομάσωμεν. Καὶ ὡς ἐκ τούτου ὅ,τι ἀληθινὸν καὶ νὰ γνωρίζωμεν περὶ Αὐτοῦ εἶναι ἀπ' ὅσα ὁ Ἴδιος μᾶς ἀποκαλύπτει. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀποκάλυψις ὡς ἐνέργεια Αὐτοῦ εἶναι ἄκτιστη καὶ θεῖα καὶ μετοχὴ Αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ.

[4] Σχόλιο εἰς τὸ "Καὶ ὅσα ἄλλα θεουργικὰ φῶτα τοῖς Λογίοις ἀκολούθως ἡ τῶν ἐνθέων ἡμῶν καθηγεμόνων κρυφία παράδοσις ἐκφαντορικῶς ἡμῖν ἐδωρήσατο..." (Περὶ θείων ὀνομάτων, κεφ. αʹ,4). Σημείωσαι, ὅτι τὰ Ῥήματα τῆς θείας ἀποκαλύψεως ὅταν ἀφομοιούνται καὶ ἐπαναλαμβάνονται ὑπὸ Ἁγίων Ἀποστόλων καὶ Προφητών καὶ λοιπῶν διδασκάλων ἐάν καὶ προσδέχονται, ὠς προφερόμενα διὰ τῶν κτιστών ὀργάνων τοῦ σώματος, κτιστὸν συστατικὸν στοιχεῖον τῶν ἦχων, διά τοῦ ὁποίου καὶ γίνονται δεκτοί εἰς τοὺς ἀνθρώπους, δὲν χάνουν τὸ θεϊκὸ ἀξίομα, ἀλλὰ καθώςὁ Λόγος ἀφ'οὗ ἐνεδύσατο μὲ τὴν κτιστὴν σάρκα δὲν ἔπαυσε νὰ ὑπάρχει Θεός, οὕτως καὶ ἡ Ἀλήθεια Αὐτοῦ περικεκαλυμμένη μὲ κτιστὰ γράμματα καὶ φωνὰς τῶν ἀνθρωπίνων γλωσσῶν δὲν ἔπαυσε νὰ εἶναι Θεότης, ὥστε τῷ ἰδίῳ τρόπῳ μὲ τὸ "ὁ Θεὸς ἔπαθε σαρκὶ" ἠμπορούμεν νὰ εἴπωμεν καὶ "ὁ Θεὸς ἀπεκαλύφθη γράμμασι" μὴν ταυτίζοντες ἀλλ' οὔτε χωρίζοντες ταῦτα. Καὶ περιφράζοντες γνωστὸν ἁγιοπατερικὸν ὅρον ἠμπορούμεν νὰ εἴπωμεν περὶ τοῦ Θείου Ὀνόματος, ὅτι ὁμολογοῦμεν τοῦτο "θεῖαν ἐνέργειαν εἶναι οὐ γυμνὴν καὶ λέξιν οὐ ἁπλῆν".

[5] Τριὰς Γʹ, κεφ.γʹ,8.

[6] Καθώς γράφει ὁ Μακαρίτης Ἱερομόναχος Ἀντῶνιος Μπουλατόβιτς·«ἡ ἔρις περὶ θεότητος τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεού καὶ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ, ἡ ἀρχισάμενη ἐξ ἀφορμῆς τῆς διδασκαλίας περὶ τῆς νοερᾶς «προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ», τῆς περιγραφείσης  εἰς τὸ βιβλίο τοῦ μοναχοῦ Ἱλαρίωνος, μεταφέρεται εἰς τὴν ἒριδα περὶ τῆς θεότητος τῶν Ῥημάτων τοῦ Θεού, δηλαδή τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως» ( Ὁ ἐν Χριστῷ Λογισμός Μου, σ.5).

[7] Πρβλ. π.χ. Ἁγ. Ἰωάννου καὶ Βαρσονουφίου ἀποκρίσεις υκαʹ, υκβʹ, υμγʹ, χξςʹ, Ἱεροῦ Χρυσοστόμου Ὁμιλίας εἰς τὴν πρὸς Ρωμαίους Ἐπιστολὴν ηʹ, εἰς Ψαλμ. ριʹ, ϟηʹ, καὶ ἰδιαιτέρως τὸ ἐκ τοῦ αύτοῦ παραθετόμενον παρὰ τῶν Ἁγ. Καλλίστου καὶ Ἰγνατίου τῶν Ξανθοπούλων εἰς τὸ κεφ. μθʹ., Γρηγορίου τοῦ Συναΐτου, Ἡσυχίου, Μακαρίου τοῦ Αἰγυπτίου κ.α.

[8] Πρβλ. εἰς τὴν "Φιλοκαλίαν Ἱερῶν Νηπτικῶν" κεφάλαια τῶν Ἁγ. Καλλίστου καὶ Ἰγνατίου τῶν Ξανθοπούλων, Διαδόχου Ἐπισκόπου Φωτικῆς, κ.α..

[9] Ἐπὶ τῶν Ὀρέων τοῦ Καυκάσου, Μπαταλπασίνσκ, 1910, σ.15,

[10] Ὁ Γέρων Ἱλαρίων ἦτο πρώην Ἁγιορείτης ἀπεσταλμένος μετξὺ τῶν ἄλλων μοναχῶν εἰς τὸν "Νέον Ἄθωνα" τοῦ Καυκάσου. Ἡ ἐχθρότης τινῶν Ἁγιορειτῶν πρὸς αὐτὸν ὑπήρχε ἐξ ἀφορμῆς τῆς ἐξῆς περιπτώσεως· εἰς τὰ τέλη τοῦ ΙΘʹ αἰῶνος μία πλανεμένη προσκυνήτρια, Ναταλία ὀνόματι, ἡ ὁποία ἰσχυρίζετο ὅτι ἦταν "ἀντιπρόσωπος" τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ ὅταν ἤθελε συνομιλεῖ μετ' Αὐτῆς, ἐταξίδευε εἰς Ἰεροσόλημα, καὶ σταματήσαντος τοῦ πλοίου εἰς τό ὁποῖο ἐπέβαινε  πλησίον τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πολλοὶ Γεροντάδες τῶν Ρωσσικῶν Μονῶν ἐπήγαινον εἰς τὸ πλοῖον διὰ "συμβουλὰς τῆς μεγάλης Ἁγίας". Ὁ δὲ π. Ἱλαρίων οὐ μόνον ἤλεγξε τοὺς συναδέλφους του, ἀλλὰ καὶ ἔστειλε γράμμα πρὸς τὴν Ναταλίαν προτρέπων ταύτην πρὸς μετάνοιαν ἥν καὶ ἐπέτυχεν. Καὶ ἡ μὲν Ναταλία μετάνοησε, οἱ δὲ μοναχοὶ ὄχι. Ὅταν ὁ Γέρων Ἱλαρίων εἰς τὴν δεύτερην ἔκδοσιν προσέθεσε τὸ τότε γράμμα του πρὸς τὴν Ναταλίαν, ἐκείνοι κατεφέρθησαν κατὰ τοῦ βιβλίου καὶ τοῦ συγγραφέως.

[11] Ηὑρέθην ὅμως εἷς ἐκ τῶν μορφωμένων Ἁγιορειτῶν ὅστις ἐνετάχθη μὲ τὸ μέρος τῆς ἀληθείας. Ἦτο ὁ Ἱερομόναχος Ἀντώνιος Μπουλατόβιτς. Καταγομένος ἐκ γνωστῆς οἰκογενείας εὐγενῶν, ὁ Μπουλατόβιτς ὑπηρέτησε ὠς ἀξιοματικός τῆς Αὐτοκρατορικῆς Φρουράς καὶ ἦταν ἐπίσης γνωστὸς ἐν τοῖς ἐπιστημονικοῖς κύκλοις ὠς ἐρευνητὴς τῆς Αἰθιοπίας, ὅπου ἔκανε μερικὰς γεωγραφικὰς ἀνακαλύψεις. Τῇ εὐλογίᾳ τοῦ πνευματικοῦ του πατρός Ἁγίου Ἰωάννου Κρονστάντης τὸ 1906 εἰς ἡλικίαν 36 ἐτῶν ἀνεχώρησε διά τὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπου τὸ 1907 ἐκάρη μεγαλόσχημος καὶ τὸ 1910 ἐχειροτονήθη Πρεσβύτερος. Ταυτοχρόνως μετ' αὐτοῦ ἐμπνευόμενοι ἀπὸ τὸ ὑπόδειγμα τοῦ πρώην Ἰλάρχου των, ἐμόνασαν καὶ ἕξ (6) στρατιῶται τῆς ἴλης του. Δύο μῆνας πρὸ τῆς κοιμήσεως ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ἔστειλε μίαν φωτογραφίαν του τῷ πατρί Ἀντωνίῳ μετὰ προφητικῆς ἐπιγραφῆς·"Τοῖς Ἀθωνίταις μοναχοῖς στεφάνους μαρτυρικοὺς", προαναγγέλων μέλλοντα διωγμὸν διὰ τὸ Ὄνομα τοῦ Κυρίου καὶ μαρτυρικὸν θάνατον τοὺ Ἀντωνίου ὑπὸ ἀθέων. Ἐν Ἁγιῳ Ὄρει ὁ π. Ἀντώνιος, ἐνετάχθη άρχικῶς μετὰ τῶν ἄλλων διανοουμένων μὲ τὸ μέρος τῶν ὀνοματομάχων, πιστεύων ὅτι "οἱ χωρικοί ἐπενόησαν ἕνα νέον δόγμα" θεοποιοῦντες τὰ γράμματα. Ὁ δὲ ἡγούμενος τῆς Ἱ. Σκήτης τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέα Ἱερώνυμος, γνωρίζων αὐτὸν ἄνδρα μορφωμένον, τοῦ ἐδωσε ἐντολὴν νὰ γράψῃ ἄρθρον κατὰ τῶν "ὀνοματοθεϊστῶν". Κάμνων ὑπακοὴν εἰς τὸν ἡγούμενον, ὁ π. Ἀντώνιος ἤρχισε νὰ γράφῃ, ἀλλὰ ὑπὸ ἀκατανοήτου δι' αύτὸν συγχύσεως ἠναγκάσθη νὰ σταματήσῃ. Τότε πρός ἀνάπαυσιν ἔλαβε τὸ βιβλίο τοῦ Μακαριστοῦ πνευματικοῦ του "Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή μου", καὶ ἀνοίξας τοῦτο ἐδιάβασε· "Τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐστὶν Αὐτός ὁ Θεός" καὶ πάραυτα ἀφῆκεν αὐτῷ ἡ σύγχυσις, ἀπεκαλύφθη αὐτῷ ἡ ἀλήθεια, καὶ ἤρχησε νὰ γράφῃ ὑπέρ τῆς ὀνοματοδοξίας ,  γενόμενος οὕτως ὁ  μεγαλύτερος ὑπέρμαχος ταύτης.

 

[12] Εἰς τὸ Ἁγιορείτικον περιοδικὸν "ΒΟΑΝΕΡΓΕΣ", τεῦχος 5, 2003, ἀνετυπώθη ἄρθρον ἐκ τοῦ "ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΝΑΙ", ὅπου λέγεται· "Νοηματικὴ γλῶσσα θεωρεῖται ἡ γλῶσσα στὴν ὁποία τὸ σημαῖνον δηλαδὴ ἡ λέξη, καὶ τὸ σημαινόμενο, δηλαδή αὐτὸ ποῦ ἡ λέξη ἐκφράζει (πρᾶγμα, κατάσταση, ἰδέα) ἔχουν μεταξύ τους προτογενῆ σχέση. Σημειολογικὴ εἶναι ἡ γλῶσσα στὴν ὁποία αὐθαιρέτως ὁρίζεται ὅτι τὸ ἄλφα πρᾶγμα (τὸ σημαινόμενο) ἔτσι ἔχουμε συμφωνήσει νὰ τὸ λέμε. Οἱ λέξεις στὶς ἄλλες γλῶσσες εἶναι συμβατικές, σημαίνει ἁπλᾶ, ὃπως εἴπαμε, ὅτι τὸ κάθε πρᾶγμα λέγεται ἔτσι ἐπειδή αὐτὸ συμφωνήθηκε ἔτσι. Στὴν Ἑλληνικὴ ἔχουμε αἰτιώδη σχέση μεταξὺ λέξεως καὶ πράγματος, πρᾶγμα ἀνύπαρκτο στὶς ἄλλες γλῶσσες". Τὸ λάθος τοῦ ἄρθρου εἶναι ὅτι εἰς τὴν πραγματικότητα ἡ διαφορὰ ἔγκειται οὐχὶ ἐν τῇ σφαῖρᾳ τῆς γλώσσης ἀλλὰ τῆς φιλοσοφίας, καὶ ἡ μὲν παραδοσιακὴ Ἑλληνικὴ ἀναγνωρίζει τὴν ὠς ἄνω πρωτογενὴν σχέσιν, ἡ δὲ μοντέρνα δυτικὴ υἱοθετεῖ τὴν γνώμην περὶ τοῦ "ἔτσι συμφωνήθηκε" καὶ ἐπεκτείνει αὐτὴν εἰς πᾶσαν τὴν γλῶσσαν καὶ ἀκόμη εἰς τὰ Θεοαποκεκαλυμμένα Ὀνόματα, λέγοντας καὶ αὐτὰ προϊόντα ἀνθρωπίνης διανοίας καὶ συμφωνίας! Αὐτῆς τῆς γνώμης ἦταν καὶ οἱ Ὀνοματομάχοι. Τὴν ἡμετέραν γνώμην πιστοποιεῖ καὶ ὁ Ἕλλην ἐρευνητὴς τοῦ θέματος Κ.Κ. Παπουλίδης, ὁ ὁποῖος γράφει· "Εἶναι ἀληθές, ὡς θὰ ἴδωμεν καὶ κατὰ τὴν ἐξέληξιν τῆς διαμάχης περὶ τῆς λατρείας τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, ὅτι ἡ διαφορὰ [μεταξὺ τῶν ὀνοματοδόξων καὶ τῶν ὀνοματομάχων]  ἔγκειται μεταξὺ τοῦ μυστικισμοῦ καὶ νομιναλισμου", καὶ διευκρινίζει, ὅτι ""Ὀνοματοκρατία" ἤ "Νομιναλισμός" εἶναι ἡ ὑποστηριχθεῖσα εἰς τὴν σχολαστικὴν φιλοσοφίαν ἄποψις, κατὰ τὴν ὁποία αἱ γενικαὶ καὶ ἀφῃρημέναι ἔννοιαι εἶναι ἁπλᾶ ὀνόματα, λέξεις καὶ ὄχι ἰδιαίτεραι ὀντότητες, ὅπως ὑπεστήριζεν ὁ Ρεαλισμὸς" ( "Ὀνοματολάτραι (Ἑτεροδιδασκαλία Ρώσων μοναχῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους κατὰ τὴν δευτέραν δεκαετίαν τοῦ 20οῦ αἰῶνος)"// ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ 7, σ. 190, 191).

[13] "Χλυστοί" λέγεται μία Ρωσσικὴ σέκτα τοῦ ἀκραίου μυστικισμοῦ τῶν ὁποίων ἡ προσευχή συνήθως τελειώνει μὲ ὀμαδικὴν συνουσίαν.

[14] Ἱερὰ Κατήχησις τοῦ Πατριάρχου Φιλαρέτου (ΙΖʹ αἰ.) ἀνατυπόθεν ἐν Μόσχα 1874, σ.4.

[15] Ἀρχιμανδρίτου Κυπριανοῦ Kern, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ.

[16] Ἱερομονάχου Ἀντωνίου, Ἀπολογία Πίστεως εἰς τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ καὶ εἰς τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς, Μόσχα, 1913, σ.41.

[17] Τοῦ αὐτοῦ, Ὁ κατὰ τῶν Ὀνοματομάχων Ἀγών Μου ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει, ἐκδ. "Ὁμολογητής", Ἁγ. Πετρούπολις, 1917, σ. 117.

[18] Πρόκειται περὶ τῆς "Ἀπολογίας Πίστεως εἰς τὸ Ὄνομα τοῦ Θεοῦ καὶ εἰς τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς" τοῦ Ἱερομονάχου Ἀντωνίου.

[19] Παπουλίδου, σ. 203.

[20] αὐτόθι, σ.204, παραπομπὴ 46.

[21] Πρβλ. παραπάνω σ.3, παραπομπὴ 6.

[22] Τὰ κείμενα τῶν Εἰσηγήσεων πρβλ. εἰς τὸ ἐπίσημον ὄργανον τῆς Ἁγιωτάτης Κυβερνούσης Συνόδου Öåðêîâíûå Âåäîìîñòè ¹20, 1913.

[23] αὐτόθι, διὰ Ἑλληνικὴν μετάφρασιν πρβλ. Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια 33, 1913.

[24] Σημειωτέον ὅμως, ὅτι ἡ Ἐγκύκλιος ἐστερεῖτο τὰς ὑπογραφὰς τῶν πρεσβυτέρων Μητροπολιτῶν Μόσχας Μακαρίου καὶ Κιέβου Φλαβιανοῦ, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ μὲν τὸ ἐπόμενον ἔτος προεδρεύων τοῦ Συνοδικοῦ Δικαστηρίου ἠθώωσε τοὺς Ὀνοματοδόξους, ὁ δὲ οὐδέποτε ἀνεγνώρησε ἄδικον καταδικὴν καὶ εἰς τὴν Ἐπαρχίαν του ἐπέτρεπε αὐτοῖς νὰ λειτουργηθώσιν ἤ νὰ λειτουργήσουσιν ἀκολύτως.

[25] Ἐπιστολὴ πρὸς Γάβραν, ΓΠΣ, τ.2, σ.340.

[26] Λόγος Ἀντιῤῥητικὸς κατὰ τοῦ Γρηγορᾶ.

[27] Εἰς τὴν Εἰσήγησιν τοῦ Νίκωνος λέγεται· "Ὄνομα εἶναι μία συμβατικὴ λέξις καλύτερα ἤ χειρώτερα ἀνταποκρινομένη τῷ πράγματι διὰ τὸ ὁποῖον θέλουμεν νὰ σκεπτώμεθα. Τούτο ἐστὶν ἀναγκαίον διὰ τὸν ἡμετέρον νοῦν συμβατικὸ σημεῖο, περικαλυμμένον ὑφ' ἡμῶν εἰς φωνὰς, εἰς γράμματα, ἤ μόνον νοούμενον, ἀφηρημένως καὶ ὑποκειμενικῶς συλλογιζόμενον, ἀλλὰ πραγματικῶς δὲν ὑπάρχων. ... Εἶναι σχεδὸν τὸ ἴδιο μὲ τὸ ἰδεῶδες σημεῖον, γράμμην καὶ κύκλον εἰς τὴν Μαθηματικὴν, ἤ μὲ τὸν ἰσημερινὸν ἤ μεσημβρινὸν εἰς τὴν Γεωγραφίαν".

[28] Τὸ ἀνθορθόδοξον καὶ δυτικοποιμένον τῆς ἀντιτάξεως τοῦ  "μόνον ἐν τῇ προσευχῇ καὶ μόνον διὰ τὴν καρδίαν ἡμῶν" καὶ τοῦ "ἐν τῇ θεολογικῇ ἐξετάσει, ὡς καὶ ἐν τῇ πραγματικότητι" ἐλέγχει καὶ ὁ π. Γεώργιος Μεταλλινὸς, ὅστις γράφει· "The scientific revolution in Western Europe of the 17th Century, contributed to the separation of the fields of faith and knowledge. It resulted in the following axiomatic principle: New (positive) philosophy only accepts truths which are verified through rational thought. It is the absolute authority of Western thinking... This natural and logical religion, from the Orthodox viewpoint, not only differs from atheism but is much worse. Atheism is less dangerous than its distortion! ... The [Orthodox] believer, moving within the territory of supernatural, or knowledge of the Uncreated, is not called to learn something metaphysically or to accept something logically, but to experience God by being in communion with Him. This is accomplished by introducing him to a way of life or method which leads to divine knowledge" (Πίστη και Επιστήμη κατά την Ορθόδοξη Γνωσιολογία και Μεθοδολογία, π. Γεωργίου Μεταλληνού Καθηγητή, ΕΚΔΟΣΗ: ΑΓΓΛΙΚΑ,University of Athens, Department of Theology, Publications, Ανάκτηση 16/03/02, από http://www.cc.uoa.gr/theology/html/english/pubs/historysec/metallinos/01/01.htm).

[29] Πρβλ. Βλαδημίρου Ἔρν, Ἔλεγχος τῆς Ἐγκυκλίου τῆς Ἁγιωτάτης Συνόδου περὶ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, Μόσχα, 1917.

[30] Μ.Κ., " Ἀντάρτης τοῦ Ἀθῶ"// Ρωσσικὸς Λόγος, 9 Ἰουνίου 1913.

[31] Παπουλίδου, σ. 212.

[32] Ὑπάρχουν πληροφορίαι, ὅτι εἰς μερικοὺς ἀπ' αὐτοὺς βιαίως ἔθεσαν καὶ εὑραιϊκὰ σκουφιά (Πρβλ. Ἱερομονάχου Ἀντωνίου, κατὰ τῶν Ὀνοματομάχων Ἀγών Μου ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει, σ. 37).

[33] Ὀνοματοδοξία· Θεολογικὰ Ὑλικὰ διὰ Συζήτησιν Δογματικὴν περὶ τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ κατὰ τὰ Ντοκουμέντα τῶν Ὀνοματοδόξων, Ἁγ. Πετρούπολις, ἐκδ. "Ὁμολογητής", 1914, σ. 188.

[34] αὐτόθι, σ. 165.

[35] Περιοδικὸν ΑΡΧΑΙ, τευχ. 4, 1995, σ. 178-179.

[36] Ὀνοματοδοξία..., σ. 168.

[37] αὐτόθι, σ. 170-171.

[38] Ἱστορία Ἁγιορειτικῆς Ταραχῆς, Ἁγ. Πετρούπολις, 1917, σ. κεʹ.

[39] Τὸ πρωτότυπον τῆς Ἀποφάσεως περιείχεν ἕνα ὑστερόγραφον ὅτι Σύνοδος οὐσιαστικῶς παραμένει εἰς τὴν πρώτην γνώμην καὶ "συγκαταβαίνουσα πρὸς τὰς ἀσθενίας τῶν πλανημένων δὲν ἀλλάζει τὴν πρώτην της γνώμην περὶ αὐτῆς τῆς πλάνης". Ἀλλὰ εἰς τὰ περιοδικὰ Ἀπόφασις ἐτυπόθη διχῶς τῆς ἐπισημειώσεως ταύτης καὶ οὕτως ἐκοινωποιήθην εἰς τοὺς Ὀνοματοδόξους.

[40] Τὸ 2001 Μόσχας Μακάριος ἐκηρύχθη Ἅγιος ὑπὸ τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας.

[41] Σημείωσαι, ὅτι αὐτὴ Ἀπόφασις ἀφορᾶ τὰ ἴδια πρόσωπα τῶν ὁποίων μὲν Πίστις "μετὰ τὴν πρέπουσαν ἐξέτασιν"  ἀνεγνωρίσθη Ὀρθόδοξος, δὲ "ὑποταγὴ τῇ Ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ" ἐβεβαιώθη, δὲ δίκη κατηργήθη, καὶ τὰ ὁποῖα οὔτε Πίστιν ἤλλαξαν οὔτε τὴν στάσιν των πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν.

[42] ΑΡΧΑΙ, σ. 33.

[43] αὐτόθι, σ. 34.

[44] Εἰς τὸν ὁποῖον μαζὶ μὲ τὸν π. Ἀντώνιον ἀπηγόρευσε τὴν Ἱερουργίαν διὰ τῆς Ἀποφάσεως ἀπὸ τὴν 8ην Ὀκτωμβρίου 1918.

[45] Πρώην ἀγρόκτημα τῆς οἰκογένιας Μπουλατόβιτς, ὅπου ἐγεννήθη καὶ ἀπέφανε π. Ἀντώνιος.


Ελληνική ιστοσελίδα

Κεντρική σελίδα